3
KIRISH
Regional geologiya va geotektonika kursi – geologik tuzilishlardagi
maʻlumotlarni yigʻishda geologik rivojlanish tarixini oʻrganishda,
materiklardagi, hamda ayrim regionlardagi foydali qazilma boyliklarini
oʻrganishda asosiy rol oʻynaydi.
Mamlakatimizda
geologiyani
rivojlantirishga
katta
ahamiyat
berilyapti. Bunga Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning
“Geologiya-qidiruv ishlarini tashkil qilish hamda Oʻzbekiston
Respublikasi Davlat geologiya va mineral resurslar qoʻmitasi faoliyatini
tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarori yaqqol misol
boʻladi. Mazkur qarordan kelib chiqib mutaxassisliklar boʻyicha oʻquv
rejalari va taʻlim jarayoni tubdan takomillashtirildi.
Hozirgi paytgacha maʻlum boʻlgan qoʻllanmalarda
keying paytda
olingan yangi maʻlumotlar yetishmaydi. Shu sababli ushbu qoʻllanmani
yozgan mualliflar oʻz oldiga hozirgi paytda mavjud boʻlgan yangi
maʻlumotlar asosida kitob yozib, eskirib qolgan ortiqcha maʻlumotlarni
tushurib qoldirdi.
Regional geologiyani oʻrganish bu – togʻ jinslarining stratigrafik
joylashishini ularning tarkibiy qismlarini aniqlash, tektonik strukturalarni,
magmatik komplekslarni oʻrganish demakdir.
Regional geologiya faniga asoslanib har turdagi foydali qazilma
boyliklarining biron-bir hududdagisi prognoz baholanadi, qidiruv ishlariga
asosiy yoʻl
ochib beriladi,geofizik maʻlumotlar interpritatsiya qilinadi,
gidrogeologik va injenerlik geologiyasi tomonidan baho berilib shahar va
qishloqlar qurilishida kata ahamiyatni talab yetadi.
Geologik harita biron-bir hududning geologiyasini oʻrganishda
asosiy omildir. Shuning uchun regional geologiyani oʻrganishda geologik
haritalar
bular:
tektonik,
geomorfologik,
litologik-formatsion,
paleogeografik, paleontologik va boshqalar muhim va asosiy vazifasidir.
Geotektonika
-
Yer
poʻsti
va
yuqori
mantiyaning
strukturalarini, harakatlarini, deformatsiyasini
va rivojlanishini
oʻrganuvchi fandir. "Geotektonika" atamasi (termini) nemis geologi
K.Nauman tomonidan 1860 yilda kiritilgan bo ʻlib, fan sifatida
XXasrning ikkinchi yarmida tashkil topgan.
4
Geotektonikada Yer poʻsti - bu togʻ jinslaridan tashkil topgan
(Yer poʻstini toʻldirib turgan)geometrik shakl yigʻindisi deb
tasavvur qilinadi. Bu shakllar strukturalar deb ataladi.Masalan:
qatlam, burma, batolit, qalqon, plita.
Struktura maʻlum bir vaqtda turli sabablar tufayli shakllanadi.
Struktura shakllarining paydo boʻlishi va keyinchalik uzgarishi u
yoki bu siljishlar natijasida boʻlib oʻtadi. Demak Geotektonika
struktura
shakllarini, tarixini va ularni yuzaga keltiruvchi
jarayonlarni oʻrganadi va oxirgi bosqichda maʻlum turdagi foydali
qazilma boyliklari joylashgan yerlarni bashoratlaydi.
Shuning uchun bu uslubiy qoʻllanma talabalarga Yer poʻstidagi
yirik struktura elementlarini oʻrganishda va geologik haritalarni
taxlil qilib, tektonik haritalar tuzishni oʻrgatishda yordam beradi.
Yaʻni talabalarni "Geotektonika" fanidan olgan nazariy bilimlarini
muayyan misollar va vazifalar asosida
mustaxkamlashga imkoniyat
yaratib beradi. Bu uslubiy qoʻllanma 2 boʻlimdan iborat. Birinchi
boʻlimda talabalarga Yer poʻstining asosiy struktura elementlari,
platforma va serharakat mintaqalar toʻgʻrisida qisqacha maʻlumotlar
beriladi. Shu maʻlumotlar asosida ular Yer sharining yozuvsiz
haritasida har xil sikllarda rivojlangan burmachang oʻlkalarni
ajratadilar. Ikkinchi boʻlimda talabalar oʻquv-geologik haritalar
(burmachang va platforma viloyatlari misolida)
yordamida tektonik
harita tuzadilar. Bu boʻlim 6 ta vazifadan iboratdir. Har bir vazifada
talabalarga bajariladigan ishlar boʻyicha qisqacha maʻlumotlar
beriladi va shu maʻlumotlar asosida ular ish bajaradilar. Oxirgi
vazifada yigʻilgan maʻlumotlar asosida tektonik harita tuzadilar.
Shuni taʻkidlab oʻtish kerakki, platformalar uchun tektonik haritalar
(sxemalar) tuzilganda, asosan, har xil kategoriyadagi strukturalar
(antekliza,
sinekliza, avlokogen-graben, choʻkma, koʻtarilma,
antiklinal, sinklinal, uzilma turlari va h.k.) ajratilinadi. Lekin
rivojlanish sikllarini tahlil qilish uslubiy qoʻllanmadagi misol
tariqasida amalga oshiriladi.
Mualliflar qoʻllanmani yozishda
qimmatli maslahatlari bilan
har taraflama yordam bergan Toshkent Davlat Texnika Universiteti
5
Geologiya va konchilik ishi fakulteti professor -oʻqituvchilari
kollektiviga: geologiya-mineralogiya fanlari doktori X.A Akbarov,
B.A. Isaxodjayev, g-m.f.n. R.T. Zokirov, T.Z. Shermuxamedov,
O’zbekiston Milliy Universiteti Geologiya kafedrasi professori R.N
Abdullayevlarga minnatdorchilik bildiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
