Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Зарарланиш ўчогида кечиктириб бўлмайдиган ишларни и ташкил 
этиш ва олиб бориш хусусиятлари (АЭС ва кимёвий объектларда). 
КТЗМ (Кучли таъсир этувчи заҳарли модда), радиациявий ва бошқа 
заҳарли моддалар билан боғлик фавқулодда вазиятлар содир бўлиш эҳтимоли 
мавжуд ташкилот, муассаса ва корхоналарда қуйидаги тадбирларни амалга 
ошириш зарур: 
-радиациявий хавфсизликни таъминлаш дастурини ишлаб чиқиш ва 
амалга ошириш; 
-ионлаштирувчи нурланиш манбаларидан фойдаланилганда фуқаролар 
олган нурланишнинг индивидуал дозаларини назорат қилиш ва ҳисобга олиш 
ягона давлат тизимини яратиш; 
-КТЗМ ва радиациявий таъсир туфайли фуқаролар соғлигига зарар 
етказилиши хавфи юқори бўлгани учун тўланадиган товон турларини ва 
миқдорини белгилаб чиқиш; 
-ионлаштирувчи нурланиш манбаларидан фойдаланиш билан боғлик 
фаолият турларини белгилаш; 
-тиббий профилактика тадбирларини яхши йўлга қўйиш; 
-радиациявий вазият ва бошқа хавфли вазиятлар хавфсизлигини 

---

140 
таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида фуқароларни хабардор қилиш; 
-фуқароларга радиациявий хавфсизлик чора-тадбирларини ўргатиш; 
-радиациявий ифлосланиш зоналарида фуқароларни яшашига доир 
алоҳида режимлар жорий қилиш; 
-радиациявий авариялар натижасида нурланишга дучор бўлган 
фуқароларга ёрдам кўрсатиш; 
-радиациявий авария юзага келиш хавфи бўлганда тезкор чора-
тадбирларни ташкил этиш ва ўтказиш. 
КТЗМ ва радиациявий хавфсизлик ҳолатини баҳолаш, хавфсизликни 
таъминлаш тадбирларини режалаштириш ва амалга ошириш, мазкур 
тадбирлар самарадорлигини таҳлил этиш чоғида маҳаллий давлат ҳокимият 
органлари, радиациявий хавфсизлик соҳасида тартибга солишни амалга 
оширувчи давлат органлари, шунингдек ионлаштирувчи нурланиш 
манбаларидан фойдаланувчилар томонидан олиб борилиши зарур. 
Радиациявий хавфсизлик ҳолатини баҳолаш қуйидаги асосий 
кўрсаткичларни ўз ичига олади: 
-атроф муҳит радиоактив ифлосланишининг тавсифи; 
-радиациявий 
хавфсизлик 
тадбирларининг 
ҳамда 
радиациявий 
хавфсизлик нормалари ва қоидалари ҳамда гигиена нормативининг 
бажарилиши таҳлили; 
-радиациявий авариялар эҳтимоли ва уларнинг кўлами; 
-радиациявий аварияларни ва уларнинг оқибатларини бартараф этишга 
тайёргарлик даражаси; 
-нурланиш дозаларининг белгилаб қўйилган асосий чегарадан юқори 
бўлган нурланишга дучор бўлган шахслар сони. 
Озиқ-овқат хом ашёси, озиқ-овқат маҳсулотлари, ичимлик суви ҳамда 
уларни тайёрлаш, сақлаш, ташиш жараёнида уларга ёндош бўладиган 
материаллар ва буюмлар радиациявий хавфсизликни таъминлаш талабларига 
жавоб бериши керак. 
Хавфли объект жойлашган шаҳар

---

141 
Юқридаги расмда одамларни зарарланган ҳудуддан олиб чиқиб кетиш 
йўналишлари кўрсатилган. Кимёвий ва радиациявий хавфли иншоотлар 
атрофида яшовчи аҳоли корхона фаолияти ҳақида, ундаги кучли таъсир 
этувчи заҳарли ва радиоактив моддалар ҳақида аниқ маълумотга эга 
бўлишлари керак. Иқтисодиёт объектларида, ишлаб чиқариш корхоналарида, 
муассасаларда ва бошқа барча объектларда фавқулодда вазиятлар содир 
бўлганда одамларни хавфли ҳудуддан олиб чиқиш схемасини олдиндан 
ишлаб чиқиш ва объект биноларига осиб қўйиш керак.
Айрим заҳарли моддалар таснифи