Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

 
Зарасизлантириш турлари. Дезактивация, дегазация,дезинфекция. 
 
 Зарасизлантириш турлари. 
Душман 
томонидан оммавий зарар етказувчи қуроллар-ядро 
заряди, 
заҳарловчи 
моддалар 
ёки 
бактериологик 
воситалар 
қўлланилганда кўпдан-кўп шахсий таркиби формали кийим-кечак, 
ҳимоя воситалари, қурол-яроғлар ва ҳарбий техника, иншоотлар, 
жойлар 
ҳамда 
сув 
манбалари, 
озиқ-овқатлар, 
ем-хашаклар 
зарарланади. Заҳарловчи моддалар суюқ томчи, аэрозоль ва бур 
холатида қўлланилганида сув манбалари, 
озиқ-овқат маҳсулотлари нинг 
зарарланиши кузатилади. Кичикроқ куллар, ҳовузлар, очиқ қудуқлар 
заҳарловчи моддалардан кўпроқ зарарланади. Канал сув ҳавзалари ва дарё 
сувларининг зарарланиши одатда кузатилмайди. Артезиан қудуқлар герметик 
ҳолат бўлганлиги учун моддалардан зарарланмайди. 
Озиқ-овқат маҳсулотларининг заҳарловчи моддалардан зарарланиши дала 
шароити уларнинг қандай ҳолатда сақланиши, жойларга ташиш усули ва 
озиқ- овқатнинг ташишга боғлиқ бўлади. Дала шароитида озиқ- овқатларни 
герметик ҳолда сақлаш қийин бўлганлиги сабабли аэрозоль ва бу ҳолатидаги 
заҳарловчи моддалар осонлик билан шу жойга тушади. Озиқ-овқат 
маҳсулотларига тушган заҳарловчи модда томчилари осонлик билан 
шимилади ва анча ичкарига утади. 
Чидамли заҳарловчи моддалардан фосфоэорганик иприт туридагилар 
липидларда жуда яхши эрийди. Шу сабабли улар озиқ- овқатга тушганда 
(гўшт, балиқ, мой ва бошқаларга) унда бир неч ҳафтадан бир ойгача сақланиб 
қолади. Бетакрор заҳарловчи моддалар озиқ-овқат маҳсулотларини кам 
зарарлайди. Шуни айтиш керакки, радиоактив моддалар озиқ-овқатларнинг 
фақат юза кисмини зарарлайди, заҳарловчи моддалар эса 2-5 см чуқурликка 
кириш хусусиятига эга. Ерлар 10 см гача, ўсимлик ерлари эса бутунлай 
зарарланади. Шуларни ҳисобга олган ҳолда озиқ-овқатларни герметик 
идишларда (консервалаш, банка, термос, холодильник ва бошқаларда) 
сақлаш мақсадга мувофиқ бўлади. Бундай ҳолларда фақат идишлар 
зарарланади. Яшиклар ҳам заҳарловчи моддалардан анча ҳимоя қилади. 
Қогоздан тайёрланган конлар радиактив моддалардан сақлайди, аммо 
заҳарловчи моддалар томчисидан эса вақтинча ҳимоя қилади. Озиқ-овқат 
сақланадиган омборларнинг хамма тешиклари заҳарловчи моддалар ва 
радиоактив моддалардан зарарланишдан сақлаш учун маҳкам қилиб 
беркитилиши керак. Зарарланган озиқ-овқат, сув манбалари зарарланган, деб 
шубҳа қилинади, шунинг учун уларни махсус текширувдан ўтказмай туриб 
фойдаланишга рухсат этилмайди. 
РМ, ЗМ ёки бактериологик воситалар билан зарарланган территория, барча 

---

131 
нарсалар, озиқ-овқат, ем-хашак ва бошқалар зарарсизлантирилмагунча 
одамлар ва ҳайвонлар учун хавфлидир. 
Зарарланиш 
турига қараб, заҳарсизлантириш ҳар хил бўлади: 
дезактивизация; дегазация; дезинфекция.
Зарарланган 
объектлардан 
радиактив 
моддаларни 
йўқотиш 
дезактивация дейилади.
Зарарланган объектларни зарарсизлантириш ёки химиявий нейтраллаш 
ва улардаги заҳарловчи моддаларни йўқотиш дегазация дейилади.
Зарарланган объектлардан касаллик кўзғатувчи микробларни ва 
уларнинг токсинларини йўқотиш дезинфекция дейилади. Баъзан дезинсекция 
қилиб, зарарли ҳашаротларни, юқумли касалликларни тарқатувчи пашша, 
чивин, кана, искабтопар бит ва бошқалар йўқотилади.
Дератизация йўли билан қатор юқумли касалликларнинг тарқалишига 
сабаб бўладиган кемирувчи ҳайвонлар (каламуш, сичқон, юмронкозиқ, 
қўшоёқ ва бошқалар) йўқотилади. 
Зарарсизлантириш 
чора-чадбирлари 
(дезактивация, 
дегазация,, 
дезинфекция) фақат одамлар бориши мумкин бўлган объектларда амалга 
оширилади. Қолган территориялар ўзўзидан зарарсизланади: радиоактив 
моддалар ўз-ўзидан парчаланади ва радиация даражаси пасаяди; заҳарловчи 
моддалар бўлинади; қуёш нури таъсирида микроблар нобуд бўлади ва х.к. 
Радиоактив моддалар, заҳарловчи моддалар, бактериологик воситалар 
билан заҳарланганда қўлланиладиган зарарсизлантириш усуллари ва 
ишлатиладиган воситалар.