Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

 
4-БОБ. “Аҳоли ва ҳудудларни замонавий қирғин қуролларидан 
муҳофаза қилишни ташкил этиш” 
 
 Замонавий қирғин куроллари (ЗҚК)нинг таснифи. 
Замонавий қирғин қуроллари, қуролланиш мажмуаси, унинг таркибда 
қисмлари: 
- Етказиб бериш воситаси (ташувчи). 
- Қурол-аслаҳа. 

---

128 
- Бошқарув воситаси (тизими). 
- ЗҚҚ нинг аҳоли ва ҳудудларга келтирадиган зарарига кўра таснифи: 
- Оддий қирғин воситалари (ОҚВ). 
- Оммавий қирғин қуроллари (ОКҚ). 
- Яқин келажак қуроллари (қирғин воситалари) (ЯКҚ). 
Етказиб бериш воситаси: 
- ракеталар; 
- авиация; 
- артиллерия; 
- ўқ отар қурол; 
- инсон.
Қуо&л-аслаҳа; 
- оддий (фугасли, парчаланувчи, парчаланувчи-фугасли, ёндирувчи 
махсус); 
- ядровий, кимёвий, биологик; 
- ўлимга олиб келмайдиган. 
Барча қурол-аслаҳа 2 гуруҳга бўлинади: 
1-гуруҳ. Бошқариладиган (турлари - аниқ нишонга урувчи курол - аниқ 
нишон буйича, ншон - уй). 
2-гуруҳ. Бошқариладиган.
Оммавий қирғин қуроллари: 
- Ядровий 
- Биологик (бактериолбгик). 
- Кимёвий. 
Оддий қирғин воситалари. 
1. Портловчи моддаларнинг энергиясидан фойдаланишга асосланган 
(фугасли; осколкали; осколка-фугасли). 
Иссиқлик энергаясидан фойдаланишга асосланган (ёндирувчи 
аралашма напальм, металлаштарилган ёндирувчи аралашма - термит, 
электрон; оқ фосфор). 
Ўлимга олиб келмайдиган (агитацион, графитли, кесувчи, психотроп 
пластик ўқлар). 
Айрим қурол-аслаҳаларнинг хусусиятлари: 
Ҳажмий портлаш (вакуум) қурол-аслаҳалари: газ, суюқлик (этилен 
оксиди ва бошқ,); ёрилганда - герметик бўлмаган фазо (ҳажм) бўйлаб газнинг 
бир зумда тарқалиши ва секинлашиб (0,1 сониягача) портлаши; ички фазода - 
ўта паст босим (вакуум), ташқи фазода - ҳаддан ортиқ босим; куввати оддий 
ўқ-дорига нисбатан 4-6 марта катта. 
Шарчали, ниначали, қурол-аслаҳалар: ўқ-дори ичида шарчалар ёки 
ниначалар (бир неча миллиграммдан бир неча граммгача) жойлашган. 
Кимёвий қурол - айрим кимёвий моддаларнинг заҳарли хусусиятларига 
асосланган. 
Таснифи: нерв-фалажли - УХ, зарин; тери-ярали - иприт; бўғувчи -
фосген; умумий заҳарли - синил кислотаси; ачиштирувчи ва психокимёвий -
ўлимга олиб келмайдиган. 

---

129 
Биологик қурол - бактериал воситаларга асосланган (бактериялар, 
вируслар, раккемсинлар, замбуруғ ва улар фаолиятининг заҳарли 
маҳсулотлари), Касаллик тарқатувчилар (ҳашаротлар, кемирувчилар) орқали 
ёки ўқ-доридаги суспензия ва кукунлар орқали ишлатилади. Уларнинг 
хусусиятлари: бактериологик воситанинг жуда кичик миқдори билан 
оммавий касалликларнинг келиб чиқиши; касалликнинг яширин даври; 
касаллик таъсирининг узоқ муддатлиги; герметик беркитилмаган жойларга 
кира олиш қобилияти. 
Шикастловчи омиллари: 
- Зарб тўлқини (ҳаддан ортиқ катта босим, юқори ҳарорат). 
- Ўқ парчалари ва ўқларнинг шикастловчи таъсири. 
Ёндирувчи курол-аслаҳаларшшг шикастловчи таьсири: 
- Ёниш (ҳарорат-800-3000 С). 
- Заҳарли газларнинг ажралиб чиқиши. 
- Ҳавонинг юқори ҳарорати. 
- Кислород танқислиги. 
Ядровий қурол-аслаҳаларнииг шикастловчи таьсири: 
1. Зарб тўлқини, 
2. Ёруғлик нурланипш. 
3. Ўгувчи радиация. 
4. Радиоактив зарарланиш. 
5. Электромагнит импульси. 
«Электрон»қкурол-аслаҳанинг хусусиятлари: оддий ядровий, аммо 
асосий шикастловчи омили - ўтувчи радиация - нейтронлар (портлаш 
энергиясинияг 70% гача). Тирик куч (одам)ларни йўқ қилиш учун 
фойдаланилади, аммо моддий бойликлар сақлаб қолинади. 
Замонавий қирғин воситаларидан муҳофазаланши тадбирлари 
мажмуи: 
1. Аҳолини фавқулодда вазиятлардан муҳофазаланишга тайёрлаш ( 
замонавий қирғин воситаларини билиш; улардан муҳофазалана олиш, 
биринчи тиббий ёрдамни кўрсата олиш). 
2. ФВДТ раҳбарлари томонидан аҳоли муҳофазасига доимий 
рахбарликни амалга ошириш. 
3. Ўз вақтида ва ҳаққоний хабар бериш ва ахборот узатиш. 
4. Эвакуация (олдиндан ўтказиладиган, қисман ва тўла). 
5. Муҳофаза воситалари (жамоа ва шахсий, рўйхатдаги ва қўл 
остидаги)дан моҳирона фойдаланиш, 
6. Махсус тадбирлар (маъмурий, тиббий-маъмурий, эпидемияга қарши 
профилактик, санитар-гигиеник, даволаш-эвакуация)ни ўтказиш. 
1. Авария-қутқарув ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни 
ўтказиш. 
Замонавий қирғин воситаларидан муҳофазани ташкил қилишда рақиб 
томонидан у ёки бу қуролни қўллаш эҳтмоллигини аниқ билиш зарур. Ҳар 
бир шикастловчи омилдан эса мақсадга мувофиқ келадаган усулларни, 
воситалар ва муҳофазаланиш бўйича ҳаракатларни кидириб топиш керак. 

---

130 
Муҳофаза учун ҳам рўйҳатдаги, ҳам қўл остидаги муҳофаза воситаларидан 
фойдаланиш лозим. Аҳолини муҳофаза қилишда биринчи тиббий ёрдамнннг 
ўз вақтида ва тўғри кўрсатилиши айниқса муҳим аҳамият касб этади.