Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Шахсий боғлов пакета (ППИ). Оммавий шикастланишларда дала 
шароитида бирламчи боғлам сифатида шахсий боғлов пакети кенг 
қўлланиладп. Пакет ик-кита 17-32 см ли стерил пахта-докали ёстиқчалардан 
иборат бўлиб, эни 10 см, узунлиги 7 метр бўлган бинтга боғланган. 
Ёстиқчаларнинг бири қаттиқ маҳкамланган, иккинчиси эса кўзғалувчан 
бўлиб, уни керак бўлган жойга мумкин. Ёстиқчанинг бир тарафи рангли ип 
билан тикилган, боғлов қўядиган вақтда шу тарафидан ушланса бўлади. 
Боғлов материали оқ қоғозга ўраб қўйилган ва у устидан резинали 
материалдан тайёрланган қобиқ билан герметик қилиб беркитилган. Оқ қоғоз 
ичига бинт охирини маҳкамлаш учун тутноғич солиб қўйилган. Макет стерил 
ҳолатда ишлаб чиқарилади. 
Шахсий боғлов пакетидан фойдаланиш қоидалари: резиналанган қобиқ 
йиртиб очилади. 
Воситалардан ҳимоялаш ва формали кийим- кечаклар, аслаҳа-анжомлар, 

---

125 
қуролнинг зарарланишини камайтириш учун мўлжалланган. 
Плёнкали ҳимоя костюми вақти-вақти балан қўлланиладиган восита 
ҳисобланади. Заҳарловчи моддалар ва бактериал воситалардан зарарланганда 
махсус 
санитария 
ишловчи 
ўтказмасдан 
йўқотилади, 
радиоактив 
моддалардан зарарланганда дезакгивация ўтказилади ва қайта ишлатилади. 
Плёнкали ҳимоя костюми ҳимоя плашчи ва ҳимоя пайпоқдан иборат 
бўлиб, полимер плёнкали материалдан тайёрланган. 
Ҳимоя комбинезони резина қўшилган материалдан тайёрланган бўлади. 
Комбинезон яхлит қилиб тикилган куртка, шим ва капишондан иборат. 
Комбинезон резина этик, ҳимоя қўл қопи билан бирга комплект ҳолида 
қўлланилади. 
Ҳимоя фартуги резина қўшилган материалдан тайёрланади, ундан 
ҳимояловчи пайпоқ, ҳимоя қўлқопи билан биргалиқда фойдаланилади. 
Транспорт, қурол-яроқларни дезактивакия, дегазация ва дезинфекция 
қилишда ундан фойдаланилади. Фартукнинг оғирлиги 400 г. 
ФМ тизимида фильтрловчи восита сифатида ЗФО -58 костюм 
қўлланилади. Ушбу костюм ип газламадан тайёрланган комбинезон, ички 
кийим, подшлемник ва икки жуфт пайтавадан иборат. ЗФО - 58 костюмини 
шимдириш учун синтетик ювиш воситалари асосида тайёрланган ОП-7 ёки 
ОП- 10, совун -ёғ эмульсияси ишлатилади. Бир комплект костюмни 
шимдириш учун икки хил суюқлик тайёрлаш керак бўлади: биринчи суюқлик 
2,5 л миқдорида тайёрланади, бунинг учун 40- 50°С гача истилган 2 литр 
сувда ОП - 7 ёки ОП -10 моддалари эритилади. Сўнгра иккинчи шоклик 
тайёрланади. Бунинг учун 60-70°С гача иситилган 2 литр иссиқ, сувда 200-
300 г майдаланган кир совун эритилади ва унга 0,5 г ўсимлик ёғи ёки 
минерал ёғ қўшилади. Тайёр бўлган суюқликларга костюм навбати билан 
шимдирилади ва қуритилади. 
Терини ҳимоя қилишда заҳарли ҳар қандай воситалардан кенг 
фойдаланиши мумкин. Бунда сув ўтмайдиган газмолдан тикилган накидка, 
плаш, пахтали куртка ва шим, спорт костюмлари, иш камбинзонлари, 
чармдан тикилган куртка ва плашлар, қаттиқ газмолдан тикилган 
капюшонкалардан фойдаланиш мумкин. 
Оёқда резина чарм этик, калиш кийиш керак. Қўлга чарм ёки резина Школ 
кийилади. Бўин ва бошни ҳимоя қилиш учун қалин газмолдан капюшон 
тикиб олинади. Спорт кастюмига, комбинизонга ёки бошқа костюмларга 
совун ёғ эмульсиясини ёки ювувчи моддалар эритмасини шимдириш 
мумкин. 
Тиббий муҳофаза воситалари. Етакчи НАТО давлатлари томонидан 
кўпдан кўп оммавий зарар етказувчи қуроллар яратилганлигига 
қарамасдан яратилган қуроллариинг самарадорлигини ошириш ва уларни 
олиш учун қўлланиладиган II-6 препарати сариқ пеналга солинган ҳолда 
қуйилмокда. Ушбу зидди-заҳар бошлиқ буйруғи асосида, фосфорорганик 
заҳарловчи моддалар билан зарарланган жойга киришдан 30 дақиқа олдин 2 
тадан ичилади ёки душман томонидан фосфорорганик заҳарловчи моддани 
қўллаш эҳтимоли пайдо бўлганда шу препаратдан фойдалапилади. 

---

126 
Керак бўлганда ушбу препарат қайта 5-6 соат ўтгандан сўнг ичилиши 
мумкин. 
-аптечканинг 
3-уясига шприц-тюбик ҳолатида чиқарилгав оғриқни 
қолдирадиган восита промедол ёки морфин препарата жойланади. 
Шикастланган кишига кучли оғрикнинг олдини олиш ёки шундай оғриқ 
бошланган вақтда уни тўхтатиш мақсадида қўлланадн. Шприц тюбик оқ 
қопқоқ билан беркитилган. 
Радиациядан ҳимояланиш воситаси аптечканинг 4-уясига солиб қуйилади. 
Ушбу ҳимоя воситаси кистамин (РС-1) нинг 0,2 г ли 12 та таблеткаси иккита 
пушти ранг пеналга солинган. Айрим ҳолларда бу препарат ўринда 
диэтилстильбестрол (ДЭС) 25 мг дан таблетка ҳолида чиқарилиши мумкин. 
Цистамин препарати зарарланган жойларда ҳаракат қилиш керак бўлган 
вақтда ёки ҳимоя воситаларидан (яшириниш жойлари, жанговор техника ва 
бошқалар) фойдаланилганда уларни ҳимоя қилиш хусусияти ўтиб кирувчи 
нурланишдан ҳимоя қила олмаслигига шубҳа қилинганда шу жойга 
киришдан олдин (20-30 да цикл олдин) 6 та таблеткаси бирданига ичилади. 
Цистамин препарати ўз таъсирини организмда 4-5 соат мобайнида сақлайди. 
Керак бўлганда препарат 6 соат ўтгач яна қабул қилиниши мумкин. 
Диэтнлстнльбестрол (ДЭС) препарати пгу зарарланиш жойига киришдан 
олдин (1-2 сутка олдин) I таблеткадап (25мг) ичилади, препарат ўз таъсирини 
организмда 10 кун мобайнида сақлаши мумкин. Агар шу вақт ичида 
кистамин препарати қўшимча қилиб ичилса, унда ДЭС препаратининг 
таъсири янада кучаяди: 
- аптечканинг 5- уясига душман томонидан қўлланилган бактериал 
уситаларга қарши иккита оқ пеналга солинган хлортерациклининг 100000 ТБ 
ли 10 та таблеткаси жойланади. Ярадор бўлган вақтда, куйиш вақтида ёки 
ипфекциянипг олдини олиш учун препарат 5 таблеткадан ичилади, керак 
бўлса препаратнинг колганн 6-8 соат ўтгандан сўнг қабулқ килинади. 
- аптечканинг 6- уяси заҳира ҳолда қолдирилган. 
Куйишга қарши восита ҳисобланган этаперазип аптечканинг 7- уясига ҳаво 
ранг пеналга солиб қуйилган. Пеналда этаперазипинг 0,006 г ли таблеткаси 5 
тадан жойланган. Нурланишнинг дастлабки реакцияси пайдо бўлган пайтида, 
шунингдек бошни қаттиқ олган ҳолларда, кўнгил аиний бошланган пайтда 
бир таблеткадан ичилади. Кейннги вақтларда бу препарат ўрнига диметкарб 
препарати ишлатилмокда.
Шахсий универсал боғлов пакети (ППУ)-шахсий таркибга ППИ томонига 
берилиши мумкин. ППИ боғловидан фарқли улароқ ёстиқчанинг бир 
томонига металланган материал қўйилган, бу материал ярада чиқаётган 
суюқликларни ўзига шимиб олиш хусусиятига эга ва ярага ёпишиб қолмайди. 
Пакетдан фойдаланиш қоидаларн худди ППИ гаўхшайди. 
Тиббий ёпинғич (НМ)-кишиларни совуқ вақтларда совқотишдан, иссиқ 
вақтларда эса қизиб кетишдан ҳимоя қилишга мўлжалланган. Ёпинғичдан 
фойдаланиш коидаси: 
- совуқ вақтларда тиббий ёпинғичнинг металланган қавати ичкарига қилиб 
солинади ва унга жароҳатланган киши қўйилади; 

---

127 
- ёпинғичнинг чекка қисмлари қайтарилиб оёқлари ва танаси ўраб чиқилади; 
- ҳаво бузуқ вақтларда (намгарчилик, ёғингарчилик) кишининг боши ҳам 
ёпиб қўйилиши мумкин; 
- ёпқич очилиб кетмаслиги учун бир меча жойидан бинт ёрдамида 
маҳкамланади. 
Иссиқ вақтларда ўта қизиб кетмаслик учун ёпқичнинг металланган қавати 
юқорига қаратилиб, жароҳатланган киши унинг тагига ётқизилади, бунда 
киши ёпиғичга ўралмайди. 
Болаларни ҳимоялашни ташкил этиш. 
Фавқулодда вазиятларда болаларни ҳимоя қилиш катта сонли аҳолининг 
бурчидир. Биринчи навбатда ота-оналар, мактабгача бўлган муассасалар ва 
мактаб ходимлари зиммасига тушади. ФВларнинг бошланганлнги ёки 
бошланиши ҳақида сигнал олишганда болалар катталарнинг узлуксиз 
назоратида бўлишлари керак. 
Болалар ҳимоясини ишончли равишда ташкил этиш учун катта ёшддаги 
аҳоли қуйидаги тадбирларни бажаришини билишлари керак: 
-нафас олиш аъзоларинпнг ҳимоя қилиш воситалар тузилишини қўллаш 
қоидасини, ПТМ- I ва пахта- дока боғлашини тайёрлаш қоидаларини билиш; 
-нафас олиш аъзолари ва терини ҳимоя қилиш воситаларини болаларга 
кийдира билиш; 
-КЗД- 4 га болаларни етказилишини билиш; 
-болаларни бошпаналар ва тана жойларда жойлаштириш қоидаларни билиш 
ва уларнинг хулқни назорат қилиш; 
-болалар дам олишини, овқатланишини, тиббий кўрикдан ўтишини ташкил 
этиш; 
-ёш болалари бўлган аёлларни жойлаштириш учун алоҳида жойлар ажратиш; 
-кўчириш ҳакидаги буйруқ олингандан кейин болалар ҳужжатлар, кийим, 
озиқ- овқатлар билан таъминланган бўлишлари керак; 
-болалар чўнтагига исми шарифи, турар жойи, туғилган йили ва 
кўчиришнинг якунловчи пункти ёзилган қоғоз солиб қўйиш керак; 
Болаларнинг транспорт воситаларига ўтказлиши биринчи навбатда ташкил 
этилиши шарт. Болалар ҳимояси катта ёшли аҳоли олдида турган энг долзарб 
масаладир. Бу маъсулиятни бажариш учун бутун катта ёшли аҳоли ФВ ларда 
ўтказиладиган чора тадбирларни яхши билишлари керак.