85
12-mavzu. Har xil yuklarni tashishda ortish-tushirish ishlarini
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish
Reja:
1. Konveyerlarning tuzilishi va ularning vazifasi
2. Konveyerlarning unumdorligini hisoblash nazariyasi
3. Konveyer dvigatellarining kuvvatini aniklash
Tayanch so’z va iboralar: konveyer; tasmali, arkon-tasmali, zanjirli, plastinkali,
qirg’ichli konveyerlar; yengil konstruksiyali rama; vintli va yukli taranglovchi
moslamalar
1. Konveyerlarning tuzilishi va ularning vazifasi
To‘kiluvchan-sochiluvchan va engil donali yuklami
uzluksiz yoki deyarli
(kariyb) uzluksiz okimda eltib beruvchi mashinalar konveyerlar deb ataladi.
Konveyerlar tasmali, arkon-tasmali, zanjirli, plastinkali, kirg‘ichli (skrebkov
ы
e),
vintli, inersiyali, vibratsion va gravatatsion turlarga bo‘linadi.
Tasmali konveyerlar yukori unumdorligi, konstruksiyasining soddaligi,
energiya sarfning kamligi va yuklami ancha olis masofalarga
eltib berish
imkoniyati mavjudligi bois keng tarkalgan mashinalardan xisoblanadi.
Konstuksiyasining tuzilishiga muvofik tasmali konveyerlar muxim
xarakatlanadigan va ko‘chma turlarga bo‘linadilar. Ko‘p xolatlarda tasmali
konveyerlar yuklarni kazib olish joylaridan iste’mol joylariga eltib berishda 150-
200 km masofalargacha eng samarali bo‘lishi mumkin. Tasmali konveyerning
aloxida zvenolarining uzunligi 4 km gacha bo‘lib, unumdorligi 20000 t/soat gacha
bo‘lishi mumkin.
Tasmali mukim konveyer (3.1-rasm) rama (11) ga o‘rnatilgan cheksiz
egiluvchan tasma (3) dan, yurituvchi baraban (5) dan, yo‘naltiruvchi baraban (10)
dan, aravachali taranglovchi baraban (1) dan, tayanch g‘altak (rolik) lari (4) dan va
yuklash moslamasi (2) dan iborat. Konveyerni yurituvchi mexanizmi dvigatel (9)
dan, reduktor (7) dan, yurituvchi baraban (5) dan, dvigatel
valini reduktor vali
bilan birlashtiruvchi mufta (8) dan va reduktor valini baraban vali bilan
birlashtiruvchi mufta (6) dan iborat. Kiya joylashgan konveyerlarning yurituvchi
mexanizmi tormozlash (to‘xtatish) moslamasi bilan jixozlanadi, aks xolda
konveyer to‘xtaganida yukni og‘irlik kuchi tasmani orkaga xarakatlantirib
yuborishi mumkin.
Taranglovchi baraban yonida, konveyer ramasiga o‘rnatilgan
yuklash
moslamasi orkali yuk tasmaga kelib tushadi. YUklash moslamasining yuk
chikaruvchi tuynugining eni tasma enini 0,6 kismiga teng kilib yasaladi. YUklash
moslamasidan chikib, tasmaga kelib tushgan yuk esa tasma enining 0,8 kismini
egallaydi. Yuk konveyerdan yurituvchi baraban orkali pastga to‘kiladi yoki maxsus
tushiruvchi (12) moslama yordamida konveyerning
istalgan nuktasidan yukni
tushirib olish mumkin. Maxsus tushiruvchi moslama konveyer ramasida
xarakatlanuvchi aravachaga o‘rnatilgan ikkita yo‘naltiruvchi barabandan iborat
86
bo‘iib, ularda tasma o‘z xarakat yo‘nalishini o‘zgartiradi va okibatda yuk inersiya
kuchi ta’sirida chetlashtirib olib ketuvchi kuvur yo‘li orkali pastga to‘kiladi. YUkni
kalkon (shit) (13, 14) lar yordamida xam tasmaning bir yoki ikki tomoniga tushirib
olish mumkin. YUk tushirgich kalkon konveyerning bo‘ylama o‘qiga nisbatan 30-
40 burchak ostida o‘rnatiladi va unga etib kelgan yuk donachalari kalkon bo‘ylab
xarakat kiladi va pastga to‘kiladi.
Xarakatlanadigan tasmali konveyerlar yengil konstruksiyali ramadan iborat
bo‘lib g‘ildiraklarga o‘rnatiladi va yukni ko‘tarish balandligini o‘zgartiradigan
asbob-uskuna bilan jixozlanadi. Bu konveyerlarni uzunligi 5, 10, 15 va 20 mm, eni
400 va 500 mm;
tekis va novsimon tasmali, g‘ildiraklari yaxlit va pnevmashinali
bo‘ladi.
Konveyer tasmasi xam ishchi va xam tortuvchi organ bo‘lib xizmat kiladi.
Tasma konveyerning eng kimmatbaxo elementi (tarkibiy kismi) xisoblanib,
taxminan uning 50 % gacha baxosini tashkil etadi. Konveyerni ishlash puxtaligi
tasmani to‘g‘ri tanlab olishga, uni konveyer ramasiga okilona o‘rnatishga va
ekspluatatsiya kilishga bog‘lik bo‘ladi. Masalan, tasmani xaddan tashkari tarang
tortib ko‘yish, uni zo‘rikib tez uzilib ketishiga sabab bo‘lsa, tasmani bo‘sh ko‘yish
esa uni tezda eyilib ishdan chikishiga olib keladi. Konveyer tasmasi lozim darajada
bo‘ylanma mustaxkamlikka ega bo‘lishi kerak,
chunki u xam ishchi va xam
tortuvchi organ bo‘lib xizmat kiladi. Bundan tashkari tasma eyilishga va
katlamlarga ajralib ketishga lozim darajada karshilik ko‘rsatishi, kamrok elastiklik
va koldikli cho‘zilishga xamda barabanlardan va tayanch g‘altaklaridan o‘tishda
egiluvchanlikka ega bo‘lishi, namlik ta’siriga bardoshli, ba’zi bir zaruriyatli
xollarda sovukka chidamli xamda benzin va yog‘larga chidamli bo‘lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: 
