Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Касб-ҳунар коллежларида таълим тарбия гигиенаси 
 
Саноат корхоналарига ва қишлоқ хўжалигига юқори малакали ишчи мута-
хассислар корхоналарнинг ўзида ҳамда касб-ҳунар коллежларида тайёрланади. 
Бўлажак ишчи-мутахассисларни корхонанинг ўзида ўргатишда бир қанча 
камчиликлар ва қийинчиликларга дуч келиш мумкин, жумладан, аниқ ўқиш 
жараёни, яъни касбни ўзлаштиришга оид назарий тушунчани амалий жиҳатдан 
биргаликда олиб боришга имкон бўлмайди. 
Бундан ташқари, корхоналарда ўсмирларга касбни ўргатишга жалб 
қилинган инженер-техник ходимларнинг аксарияти етарли педагогик маълу-
мотга эга эмас. Корхоналарнинг кўпчилиги касбга оид ўқув қуроллари ва хона-
лар билан таъминланмаганлар.Шу сабабли, бўлажак ишчи танлаган касби бўйи-
ча тўлиқ маълумот ва қулай иш услуби тўғрисида етарли даражада тушунча 
ололмайди. Бу эса танлаган касби бўйича етук мутахассис бўлишига имкон 
бермайди. 
Замонавий корхона ишчининг иш услубини тубдан ўзгартириб юборди. 
Бунда касб эгасидан жисмоний ишга нисбатан кўпроқ ақлий меҳнат талаб 
қилинади. Жумладан, ўрта маълумотлилар тўлиқсиз ўрта маълумотлиларга 
нисбатан, янги техникани ва технологик жараённи икки марта тез ўзлаштириш 
қобилиятига эга эканликлари аниқланган. 
Замонавий мутахассис ишчиларни ҳунар-техника билим юртларида тайёр-
лаш усулларини такомиллаштириш ва шу билан бирга халқ хўжалигининг 
бўлажак малакали ишчига бўлган талабини ҳисобга олган ҳолда, режали 
равишда тайёрлаш лозим. 
Касб танлашнинг асосий негизида ўсмирларнинг хоҳишини ҳисобга олиш 
аҳамиятлидир.Бўлажак касбни танлашда жамиятшунослар,руҳшунослар, шифо-

---

51 
корлар, муаллимлар, иқтисодчилар, ота-оналар, корхона илғорлари ва тажри-
бали кекса ишчилар қатнашиши даркор. 
Соғлом ўсмирларга ҳам, соғлиғида бирор ўзгариши борларга ҳам, хаста-
ликларини ҳисобга олган ҳолда касб танлаш зарур. 
Бўлажак касб ўсмирнинг лаёқати, унинг организмига хос физиологик 
функциясини, шахсан танланган касбни корхона шароитида бажаришда куза-
тиладиган омиллар таъсирига муносабатини аниқлаш орқали белгиланади. 
Агар ўсмирда сурункали касаллик ёки функционал ўзгаришлар бўлса, 
бўлажак касбга яроқлилигини аниқлаш учун корхонада ишлаш жараёнида куза-
тиладиган ўзгаришлар ва организмнинг шу шароитга ички имкониятларини 
ишлатиши туфайли иш бажариши (компэнсатор) мумкинлигини ҳисобга олиш 
зарур. 
Ўсмирларда ташқи муҳит омилларига кўникиш (адаптация) хусусияти 
катталарга нисбатан жуда паст, компэнсаторлик фаолияти эса катталарга 
нисбатан юқоридир, шу сабабли шифокор қандай ишларга бемор ўсмирларни 
қўйиш мумкин эмаслигига қатий риоя қилиши керак. 
Умумтаълим мактабидан ўсмирларнинг касб-ҳунар коллежларига ўтиши 
уларнинг ижтимоий қарашини ўзгартириб, мактабда ҳосил бўлган стереотип 
бузилишига олиб келади. Бунда умумий ҳамда ҳунар ўрганишга оид дарслар 
сони кўпаяди, касбга ўргатиш жараёни ошади. Натижада, ўсмир биринчи марта 
корхонада учрайдиган омиллар билан тўқнашади.Ишни бошлаш даврида ўс-
мирлар организмида корхона омилларига нисбатан кўникиш (адаптация) ало-
матлари кузатилади. Шу туфайли ўсмирлар бажарадиган ишга гигиеник 
жиҳатдан тадбирлар кўриш, ўсмир учун янги бўлган корхона омилларига 
ўрганишда шароит яратиш муҳимдир.