Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Ўқув йили гигиенаси 
Мактабларда ўқув йилннинг давомийлиги кичик мактаб ёшидаги ўқув-
чиларда қисқароқ, ўрта, катта мактаб, ёшидаги ўқувчиларда, лицей талаба-
ларида эса давомлироқ бўлади. Ўқув йили давомида ўқувчиларнинг иш қобили-
ятининг сақланиб туришида қишки, баҳорги, ёзги таътил кунларида бола-
ларнинг яхши дам олишлари муҳим аҳамиятга эга. Ўқув машғулотларини 
таътиллар билан алмашлаб туриш режадаги ўқув материалининг бир меъёрда 
тақсимланиши билан ўқувчилар толиқишининг олди олинади, меҳнатдан сўнг 
соғлиғи ва иш қобилиятининг қайта тикланишига имконият яратилади. 
Маълумки, ақлий қобилият диққат-эътибор, хотира кўринишлари октябр-
дан то январгача анча юқори бўлади. Январ-март ойларига келиб булар аста-
секин пасайиб, май ва ёз ойларидан кескин паст бўлади. Узоқ давом этадиган ва 
оғир кечадиган учинчи чоракда ўқувчиларнинг иш қобилияти пасаяди. 
Биринчи, иккинчи ва учинчи ўқув чораклари орасидаги таътиллар ўқув-
чиларнинг иш қобилиятларини аслига келтирадиган бўлса, учинчи чорак билан 
тўртинчи чорак ўртасидаги таътилларнинг сўнгги чоракда ўқиш учун зарур 
бўладиган яхши дамни таъминлаб бера олмаслигини К.М.Вайнруб текши-
ришлари кўрсатиб берди (1979-й.). Ўқиш бошланишидан бир неча кун аввал 
мактабдаги ўқув тартиби билан таништириш мақсадида ўқитувчилар ота-
оналар ва ўқувчилар билан учрашув ўтказадилар. Синф раҳбари ҳар бир ўқув-
чини бўйи, кўриш ва эшитиш қобилиятини ҳисобга олган ҳолда ўтирадиган 
партасини белгилайди. 
Болаларнинг қайси сменада ўқиши ҳам уларнинг ақлий фаолиятига таъсир 
кўрсатади. Иккинчи сменада ўқийдиган ўқувчилар мактабга анча толиқиб 
келадилар, шу сабабли уларнинг ўқиш кунини ташкил қилиш муҳим аҳамиятга 
эга. Биринчи ва битирувчи синфлар албатта биринчи сменада ўқишлари керак. 
Бир сменали мактабларда ўқишни соат 8
30
ёки 9°° дан, икки сменали мактаб-

---

46 
ларда эса соат 8°° да бошлаш керак. Ўрта мактабнинг ҳозирги вақтда Ўзбекис-
тондаги ўқув юкламаси қуйидагилардан иборат: 
1-2-3-синфларда бир ҳафталик юклама - 24 соат, 
4-синфда - 27 соат 
5-6-7-синфларда - 32 соат 
8-синфларда - 34 соат 
9-11-синфларда, коллеж ва лицейларда - 36 соат бўлиши керак. Факуль-
татив машғулотлар юқори синфларда 4 соат бўлиши кузатилади.