Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Касб-ҳунар коллежларида дарс ва дарс жадвалларига қўйилган 
гигиеник талаблар 
 
Касб-ҳунар коллежларидаги ўқишда тавсия қилинадиган асосий гигиеник 
тадбирлардан бири,ўзлаштириш керак бўлган маълумотларни аста-секин кўпай-
тириш ҳамда дарс жадвалини тузишда ўқув дарсларини корхонадаги машғу-
лотлар билан аралаштириб, оқилона тузишдир. 
Касб-ҳунар коллежларида дарс жадваллари талабаларнинг анатомо-физио-
логик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда тузилиши керак. Назарий ва амалий 
машғулотлар жадвали, ўқув устахоналарини аниқ шароити ва имкониятидан 
келиб чиққан ҳолда тузилади. Назарий ва амалий машғулотлар қатъий режа 
асосида белгиланади. Амалий машғулотлар тартиби ҳар бир коллеж йўнали-
шидан келиб чиқади. 
Ўқув ва корхона тартибини белгилашда ўсмирлар зиммасига тушадиган 
умумий оғирлик, уларнинг ёши ва иш бажариш қобилиятини ҳисобга олиш 
лозим. Шунда организмда динамик стереотип юзага келиб, ҳосил бўлган 
шартли рефлекс туфайли иш бажариш қобилиятини секин-аста физиологик 
шароитда ошириш мумкин бўлади. 
Динамик стереотип ўсмирларда ўз-ўзидан шаклланмайди, бу иш бажа-
ришни такомиллаштириш, унга ўрганиш ва кўникиш натижасида юзага келади. 

---

52 
Назарий дарслар шовқиндан, тебранишлардан ва бошқа корхоналарда 
кузатиладиган организмга салбий таъсир кўрсатадиган омиллардан чегара-
ланган алоҳида хоналарда ўтказилиши керак. Касб-ҳунар коллежларида 30 
талабага мўлжалланган ўқув хонасининг сатҳи 50 м
2
, ўқув хоналари ва лабо-
раториялар сатҳи 60-90 м
2
, чизмачилик хоналари эса 90 м
2
бўлмоғи лозим. 
Ўсмирларнинг корхонада касб ўрганишига ажратилган вақт бир ҳафтада 36 
соатдан ошмаслиги керак. Назарий дарс вақти 50 дақиқадан бўлиши керак. 
Касб-ҳунар коллежларида дарс жадвали йилга тузилади. Дарс жадвалини 
тузишда фанларнинг талабалар томонидан қай даражада ўзлаштирилиши 
ҳисобга олиниши керак. Шунга кўра барча фанлар 4 гуруҳга бўлинади: биринчи 
даражали қийин фанлар - математика, физика, чет тили, иккинчи даражали 
қийин фанлар - кунё, махсус технология, учинчи даражадаги фанлар - 
материалшунослик, ишлаб чиқариш технологияси ва уни ташкил қилиш, 
тўртинчи даражадаги фанлар - жисмоний тарбия, бошланғич ҳарбий таълим. 
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999-йил 27-майидаги 
«Ўзбекистонда жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш чора-
тадбирлари» тўғрисидаги 271-сонли қарорига асосан ўқув режасидаги жис-
моний тарбия фани ҳар бир семестрда 2 соат ўрнига 4 соатдан ўқитилади. 
Танлов фанлар соатлари махсус фанлар блокига кирувчи фанлар сифатида 
коллеж педагогик кенгаши қарорига кўра ўзгартирилиши мумкин. Бухгалтерия 
ҳисоби назарияси 20 с, бухгалтерия ҳисоби -40 соат, мебеллар технологияси - 
20 с, автомобиллар тузилиши 40 с, автомобилсозлик асослари 20 с ва ҳ.к. 
Учинчи босқичдаги ишлаб чиқариш амалиёти олдидан талабага битирув иши 
вазифаси берилади, бу ишларни талаба ушбу амалиёт жараёнида бажариши 
лозим. 15 ёшли ўсмирлар учун корхонада ўтказиладиган амалий дарслар 
муддати 4 соат, 16-17 ёшлиларга эса 6 соатдан ошмаслиги керак. Ёши 18 га 
тўлган ўсмирлар учун бир кунлик ишлаш муддати катта ёшдагиларнинг иш 
муддатига тенглаштирилади. 
Биринчи ўқув йилида корхонада касбга ўрганиш ва амалий машғулотлар 
фақат санитария-гигиена талабларига жавоб берадиган ўқув устахоналарида ва 
бўлим (цех)ларда олиб борилиши керак. Бунда тренажерлар ҳамда техник 
воситаларни қўллаш (ТСО) тавсия этилади. Иккинчи ва учинчи ўқув йилида 
меҳнат дарслари санитария-гигиена қоидаларига жавоб берадиган устахоналар 
ва ўқув бўлимларида ўтказилиши лозим. 
Корхоналарда касбни ўрганишга бағишланган амалий дарслар давомий-
лигини секинлик билан узайтириш даркор, бу муддат ўсмирлар ёшига қараб 3 
соатдан 6-8 соатгача узайиши мумкин. Танаффусларнинг вақти жисмоний 
юкламаларга, талаба гавда ҳолатининг тез-тез ўзгариб туришига, шовқин ва 
кўзга таъсир этувчи таъсирловчиларнинг таъсир даражасига қараб белгиланади. 
Танафуслар биринчи ўқув йилида 50 дақиқадан сўнг 10 дақиқали, иккинчи ўқув 
йилида 1,5 соатдан, учинчи ўқув йилида 2 соатдан сўнг ўтказилади. Ҳар бир 
назарий дарсдан сўнг 10 дақиқали танаффус белгиланади. 

---

53