15-мавзу. Турли хил психология мактабларининг шахс назариялари режа

Шахс хусусиятларини ўлчаш
Кеттел сингари Айзенк ҳам шахснинг учта супер хусусиятидаги индивидуал фарқларни аниқлаш учун 
кўплаб ўзини-ўзи баҳолаш сўровномаларини ишлаб чиққан
3
. Уларнинг энг охиргиси “Айзенк шахс 
сўровномаси” ҳисобланади (Eysenck Personality Қuestionnaire, EPҚ). EPҚ пунктларидан намуналар 2-жадвалда 
берилган. Шуни эътиборга олиш керакки, бу сўровнома шахс структурасини шакллантиришда муҳим 
ҳисобланган мазкур уч факторли пунктдан иборат. Бундан ташқари, EPҚўз ичига ёлғон шкаласини ҳам 
киритган бўлиб, унинг ёрдамида шахс ўзини яхши кўрсатиш мақсадида ёлғон ишлатишини аниқлаш мумкин 
бўлади. Шунингдек, 7-15 ёшдаги болаларни тест қилиш учун “Ўсмир шахс сўровномаси” (Junior EPҚ) ҳам 
ишлаб чиқилган.
2-жадвал 
Айзенкнинг шахс сўровномаси пунктларидан намуна 
Экстраверсия-Интроверсия
1. Жамоат жойларида бўлишни ёқтирасизми? 
Ҳа Йўқ
2. Одамлар билан мулоқот қилишни ёқтирасизми? 
Ҳа Йўқ
3. Ўзингизни омадли деб ҳисоблайсизми? 
Ҳа Йўқ
Барқарорлик/беқарорлик
1. Сизнинг кайфиятингиз тез-тез ўзгариб турадими? 
Ҳа Йўқ
2. Сиз тез ҳаяжонга тушадиган шахсмисиз? 
Ҳа Йўқ
4. Сиз кўпинча тушкун кайфиятда бўласизми ? 
Ҳа Йўқ
Психопатия
1. Сиз учун яхши хулқ ва озодалик муҳимми? 
Ҳа Йўқ
3
Р.5 

---

Boeree C. G. G. Hans Eysenck /Personality Theories. PsychologyDepartment Shippensburg University. 
1997. –
7
2. Сиз инсонлар билан қўпол муомалада бўлмасликка интиласизми? 
Ҳа Йўқ
3. Сиз бошқа кишилар билан ҳамкорлик қилишни ёқтирасизми? 
Ҳа Йўқ
Ёлғон шкаласи
1. Сиз баъзида уятсиз ҳазиллар устидан кулишни ёқтирасизми? 
Ҳа Йўқ
2. Болалигингизда сизга буyuрилган ишларни ҳечқандай норозилик ва 
шикоятларсиз бажарганмисиз? 
Ҳа Йўқ
Айзенк ва Кеттел факторлаштиришда турли хил шахс сўровномаларидан фойдаланиши, шахсни 
таърифлашда муҳим ҳисобланган хусусиятлар сонида фарқлар yuзага келишининг асосий сабаби 
ҳисобланади. Бу ерда факторли анализ натижалари бевосита олинаётган маълумотлар типи ва манбаасига 
боғлиқдир. 
Айзенкнинг 
шу 
нарсага 
ишшончи 
комил 
эдики, 
унинг 
икки 
критерияси 
– 
интроверсия/экстраверсия ва барқарорлик/нейротизм бошқа кўплаб шахс сўровномаларини ўтказган бир 
қанча тадқиқотчилар томонидан эмпирик жиҳатдан тасдиқланган. Ушбу нуқтаи назар тўғри эканлигини 
исботловчи асосий далиллар экстраверт ва интровертлар хулқ-атворини тадқиқ этилиши натижасида олинган.