15-мавзу. Турли хил психология мактабларининг шахс назариялари режа

Шахснингасосийтиплари 
Айзенкинсонларҳақидамаълумотларолишучунўз-ўзиникузатиш, 
экспертбаҳолаш, 
биографикмаълумотларанализи, 
физиквафизиологикпараметрлар, 
шунингдек, 
объективпсихологиктестларсингарикўплабметодларданфойдаланган. 
Олинган 
маълумотлар 
шахс 
структурасини аниқлаш учун факторли анализда қўлланилган
1
. Ўзининг дастлабки тадқиқотларида Айзенк 
икки асосий типни ажратган – интроверсия/экстраверсия ва нейротизм/барқарорлик (баъзи ҳолатларда бу 
фактор беқарорлик/барқарорлик деб ҳам аталади). Шахснинг бу икки ўлчови ортогонал бўлиб, улар статистик 
жиҳатдан бир-бирига боғлиқ эмас. Шунга мувофиқ, инсонларни тўрт гуруҳга ажратиш мумкин. Бунда шахс 
ўзида yuқори ё қуйи диапазондаги бир тип билан yuқори ё қуйи диапазондаги иккинчи бир тип 
комбинatsiясини намоён этади. Жадвалда кўрсатилишича, ҳар қайси тип билан шахс белгиларини 
изоҳлайдиган номлар бирлаштирилади. Бу 4 гуруҳни кўриб чиқишда 2 та нарсани инобатга олиш керак. 
Биринчидан, иккала масофа (диапазон) типлари меъёрий тақсимотга эга, узлуксиз ҳисобланади ва кэнг 
индивидуал фарқлар спектрини кўриб чиқади. Иккинчидан, ҳар бир типга мос белги таърифи бошқа 
1
Boeree C. G. G.
Р.6 

---

Boeree C. G. G. Hans Eysenck /Personality Theories. PsychologyDepartment Shippensburg University. 
1997. –
4
ҳодисаларни ўз ичига олади. Кўплаб одамлар ўрта нуқтага яқин бўлишга мойил – иккала тип масофаларида – 
ва шунинг учун 1жадвалдаги каби экстремал тавсифга унча эга бўлишмайди.
Айзенк
томонидан
икки
мустақил
параметрлар
асосида
шахсларнинг тўрт категорияси таърифи
Ҳар бир категорияўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, интроверсия ва экстраверсиянинг yuқори ва қуйи 
даражаси ҳамда барқарорлик ва нейротизмнинг yuқори ёки қуйи даражаси комбинatsiяси натижаси
ҳисобланади.
1-жадвал