Lekciya 1 Tálimde xabar resursları. Tálimde xabar resursları hám olardıń klassifikaciyası, avtomatlastırılǵan xabar resurslarıı tálimde xabar resurslarınıń klassifikaciyası Reje

R=«K
j
», j=á-m K
j 
=«d
áj 
,d
ǵj
 ,…d
nj
»
n- keste domenleri sanıŃ qatnasıqlardıń razmerin belgileydi. 
j – kortej sanıŃ 
k – qatnasıqlarda kortejlerdiń ulıwma sanı bolıp, qatnasıq koordinat sanı deyiledi. 
Keste – qatnasıǵınıń gilti. Kortejler kesta - qatnasıq ishinde qaytalanbayı shárt hám 
olar tiyislisinshe jalǵız identifikator-dáslepki giltke iye bolıwı kerek. 
Dáslepki gilt atributınan dúzilgen bolsa ápiwayı, bir neshe atributtan dúzilgende 
bolsa 
túrli quramlı 
dep aytıladı. Bunnan tısqarı qatnasıqta ekinshi gilt te bolıwı múmkin. 
Ekinshi gilt–mazmunı túrli qatar-kortejlerde tákirarlanıwı múmkin bolǵan gilt. Olar 
boyınsha ekinshi gilttiń bir qıylı mazmunı qatarlar toparı izlep tabıladı. 
 

---

Maǵlıwmatlar bazası hám bankiniń túrleri hám milliy, shet el hám xalıq ara 
avtomatlastırılǵan resurslar dúzilisindegi ornı
Kompyuterde qayta islenetuǵın maǵlıwmatlar óz ishine kúndelikli turmısta 
isletiletuǵın barlıq xabarlardı aladı. Álbette túrli kásip iyeleri ózlerine kerekli bolǵan 
maǵlıwmatlar menen jumıs alıp baradı. Bunday maǵlıwmatlardıń eń tiykarǵıları sanlı 
(tsifrlı) hám belgige iye(tekstli) xabarlar esaplanadı. Ádette hár qanday xabar sistemasın 
dúziw ushın bul eki túrdegi maǵlıwmat forması jeterli esaplanadı, sebebi paydalanıwshıǵa 
jetkiziliwi kerek bolǵan barlıq xabar tsifrlar yamasa sózlerden ibarat boladı. Sonday bolsa 
da xabarlar sistemasın dúziwshiler jáne de eki maǵlıwmat túri-sáneler hám logikalıq 
ózgeriwshilerden xabardar bolıwı kerek. Maǵlıwmatlardıń túrlerin kórip shıǵamız. 
Belgige iye maǵlıwmatlar. Hár qanday belgige iye maǵlıwmattıń mánisi qálegen 
uzınlıqtaǵı álipbe-tsifrlı belgiler jıynaǵınan ibarat (máselen Ǵ
ó
Ǵ, ǴWatanǴ, Ǵá0+ǵóǴ, …). 
Maǵlıwmatlardı bunday ańlatıw eń kóp tarqalǵan. Belgige iye maǵlıwmattıń 
mánisi Ǵá0óóǴ ge teń bolsa, mashina bul mánisti ańsat ǵana sanǵa ótkizip alıwı múmkin. 
Kópshilik sistemalarda belgige iye maǵlıwmattıń uzınlıǵı 255 belgi menen 
shegaralanǵan. Biraq óndiris texnologiyasınıń rawajlanıwı xabarlar sistemasın 
jaratıwshılarǵa úlken múmkinshilikler ashıp bermekte. Házirgi waqıitta eki ólshemli 
kestelerden, bazı sistemalarda belgige iye maǵlıwmat mánisi retinde uzınlıǵı 30 yamasa 
40 belgi bolǵan qandayda túrdegi fayl atamasın jazıw imkaniyatları bar. Bul atama arqalı 
qálegen uzınlıqtaǵı ob`ekttiń biografiyasın óz ishine alǵan tekstli fayl yamasa ob`ekttiń 
fotosúwretin kórsetiwshi grafik fayl ashıw múmkin. 
Bunnan basqa, házirgi zaman sistemalarında belgige iye maǵlıwmat retinde 
qálegen dúzilistegi hám uzınlıqtaǵı (sonıń ishinen súwret hám dawıs) ob`ektler saqlanıwı 
múmkin. 
Sanlı maǵlıwmatlar.Bul túrdegi maǵlıwmatlarǵa tek ǵana sanlar mısal boladı. 
Xabarlar sistemasın paydalanıwshılar ushın bunday maǵlıwmatlar tek ǵana ólshemi 
(tsifrlar sanı) hám onıń dálligi (tochkadan keyingi tsifrlar sanı) niń áhmiyeti úlken. 
Logikalıq maǵlıwmatlar. Bul túrdegi maǵlıwmatlar (bazıda bunday maǵlıwmatlar 
Bul` mánisler dep ataladı) bir-birin biykarlawshı TRUE (ras) ǴqǴ yamasa