O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

4. Okean o’simliklari va hayvonot dunyosi. 
Olimlarning fikricha, hayot okean 
sohillaridagi to’lqinlar hosil qilgan «
hayot sharbati – bo’tqasimon loyqa
»li suv muhitida hosil 
bo’lgan, ya’ni, okean tirik organizmlar vujudga kelgan birlamchi muhit. Uning shakllanishi 
sayyoramizning ilk shakllanish davriga to’g’ri keladi. Okean muhiti hayotning rivojlanishi uchun
qulay, o’ziga xos muhit hisoblanadi. Okeanda, suvda suv organizmlari uchun zarur bo’lgan 
hamma kimyoviy elementlar eritma tarkibida mavjud. Okean suvi doimo harakatda bo’lib, 
uning suvini almashinib turishida dengiz oqimlarining ahamiyati juda katta. Okeanda gorizontal 
harakatdan tashqari suvning vertikal harakati ham mavjud bo’lib, bu harakatlar natijasida
Dunyo okeani suvlari bir butun muhit, gidrosferani vujudga keltiradi.
Dunyo okeanining maydoni 361 mln.km
2
atrofida bo’lib, unda 1,37 mlyard km
3
suv 
to’plangan. Okean suvlarida 48X10
15 
tonna har xil tuzlar eritma shaklida mavjud. Okean hayot 
63
Vahobov H. va boshqalar. Ummumiy Yer bilimi. T.: Bilim, 2005, 183-185-b (mazmun-mohiyatidan 
foydalanildi). 
64
V.Ettwein and M. Maslin. «Physical geography: fundamentals of the physical environment».2003, 62-
63 b (mazmun-mohiyatidan foydalanildi). 
65
Strahler, Alan H, “Introducing physical geography”. 2003, 170-173- bet (mazmun-mohiyatidan 
foydalanildi), 2003. 

---

67 
muhitining chegarasi yo’q. Shuning uchun har xil organizmlar yashashi va shakllanishi uchun 
qulay. 
Okean suvlarida mikroskop bilan ko’rinadigan mikroplantkton, amyobalardan tortib to 
og’irligi 150 tonna keladigan ko’k kitlargacha, turli xil organizmlar yashaydi. Xozir dunyo 
okeani va dengizlarda hayvon sinfining 51 tasi bo’lib, ularning 160 ming turi mavjud. Ularning 
umumiy vazni 16-20 mlyard t ga yetadi. O’simliklarning esa 10 ming atrofidagi turi mavjud.
O’simliklar orasida suv o’tlarining turi ko’p. Yashil suvo’tlarining 5000 ga yaqin, 
diatomlarning ham 5000 ga yaqin turi bor. Masalan, ulva, laminariya, nemalion, makrotsisus va 
h.q. Dunyo okeanida suvo’tlarining oziq-ovqat uchun foydalanish mumkin bo’lgan 70 turi 
bo’lib, ularning eng muhimlari dengiz karami, dengiz salati va h.k. Ular oziq-ovqat, dori-
darmon, bo’yoq va konditer sanoati uchun xom ashyo hisoblanadi. Laminariya o’simligidan 
alьgin yelimi olinadi va undan gazlamalarni bo’yashda, sovun tayyorlashda ham foydalaniladi. 
SHuningdek, suvo’tlaridan drojji (achitqi), spirt, qog’oz, karton va boshqa narsalar tayyorlash 
ham mumkin. Suvo’tlari materik sayozligida ayniqsa hosildor bo’ladi. Masalan, Koliforniya 
qo’ltig’idagi qizil suvo’tlarining biomassasi gektariga 60-100 t ga yetadi. Lekin hozircha o’sha 
suvo’tlardan juda ham kam foydalaniladi.
Xayvonlar ichida 16 ming baliq turi, 80 ming molyuskalar turi, 20 mingga yaqin 
qisqichbaqasimonlar turi, 15 mingga yaqin sodda organizmlar va boshqalar mavjud. 
Umurtqalilar orasida baliqlardan tashqari okeanda toshbaqa va ilonlar, 100 ga yaqin sut 
emizuvchi (kitsimonlar) hayvon turlari mavjud. Dunyo okeanidagi o’simliklardan tashqari 
hayvonlardan ham oziq-ovqat mahsuloti sifatida foydalaniladi. Xayvon oziq-ovqat resurslariga 
baliqlar, kit, beluxa, dengiz mushugi, tyulenь, dengiz quyoni, nerpa, morj, qisqichbaqa, 
mollyuska, ustritsa va h.q.lar kiradi. Dunyo okeanida ovlanadigan organizmlarning 80% ga 
yaqinini baliqlar, 10-12%ini umurtqasiz hayvonlar, 8-10%ini dengiz sutemizuvchilari va 
suvo’tlari tashkil etadi.
Okean suvlaridan yiliga 10,7 mln.t. treska, 22,3 mln.t. seld, 5,1 mln.t. skumbriya baliqlari 
ovlanadi. 
Okean hayvonlari ichida ko’p moy va go’sht berishda kit birinchi o’rinda turadi. U Yer 
shridagi eng katta hayvon bo’lib, uzunligi 35 m, og’irligi 125 tonna. Shuning 50 tonnasi moyga 
to’g’ri keladi. Og’irligi 100 t keladigan kit vazni 25 bosh fil, 150 buqa og’irligiga tengdir. 
Kitning tili 3 tonna keladi. Kitdan kontserva mahsuloti, chorvachilik uchun ozuqa, un, o’g’it, 
shuningdek, yuqori sifatli charm olinadi. Bir kitdan 7 ming juft tagcharm olish mumkin.
Dunyo okeani va dengiz organizmlari , ayniqsa ularning kattaligi juda xilma-xil. Xayvonot 
dunyosi tarkibida ham, o’simliklar orasida ham ko’zga ko’rinmaydigan mikroorganizmlardan 
tortib, uzunligi bir necha o’n metrga yetuvchi organizmlar ham bor. Ularni yashash joylariga 
ko’ra 3 ta ekologik guruhga – 
plankton, nekton va bentosga
ajratish mumkin.Ular asosan 2 ta 
oblast – dengiz tubi va uning ustidagi suvda yashaydi.