Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

3.3.-rasm. Davlat pensiya turlari
36
. 
O’zbekiston Respublikasida amal qilayotgan hozirgi qonunchiligimizda pensiya 
ta’minoti uchun ikki asosiy talab qo’yilgan. 
1.
Fuqarolarga pensiya ta’minoti huquqini beruvchi shartning mavjudligi (bu 
pensiya yoshiga to’lish, turli sabablarga ko’ra nogiron bo’lib qolish, 
boquvchisini yo’qotish); 
2.
Pensiya olishga ariza bergan fuqarolar uchun zarur ish stajining mavjud 
bo’lishi. 
Pensiyaga oid hujjatlar yig’majildida — ular asosida pensiya so’rab murojaat 
qilgan shaxsga pensiya tayinlangan hujjatlarning tikilgan turkumi tushuniladi. 
Fuqarolar pensiya olish huquqi paydo bo’lganidan so’ng istalgan paytda pensiya 
tayinlashni so’rab murojaat etishlari mumkin. Davlat pensiyalarining turli xillarini 
olish huquqiga ega bo’lgan fuqarolarga ularning o’zlari tanlagan bitta pensiya 
tayinlanadi. Yoshga doir pensiya olish huquqiga:erkaklar — 60 yoshga to’lganda 
va ish stajlari kamida 25 yil bo’lgan taqdirda; ayollar — 55 yoshga to’lganda va 
ish stajlari kamida 20 yil bo’lgan taqdirda ega bo’ladilar. 
36
O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuni. 1993 yil. 3 sentyabr. 
Davlat pensiya turlari 
Nogironlik 
pensiyasi 
Yoshga doir
pensiya 
Boquvchisini 
yo’qotganlik pensiyasi 

---

85 
O’zbekiston 
Respublikasining 
«Fuqarolarning 
davlat 
pensiya 
ta’minoti 
to’g’risida»gi Qonuni O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining qariganda, mehnat 
qobiliyatini to’liq yoki qisman yo’qotganda, boquvchisiz qolganda ijtimoiy 
ta’minlanishdan iborat konstitutsiyaviy huquqlarini ro’yobga chiqarish, davlat 
pensiyalarining yagona tizimini, ularni tayinlash, hisoblab chiqarish, qayta 
hisoblash va to’lash tartibini belgilaydi. O’zbekiston Respublikasi fuqarolari 
Qonunda nazarda tutilgan tartibda davlat tomonidan pensiya bilan ta’minlanish 
huquqiga ega.
Birinchi qism kafolatlangan bo’lib, pensiyaning tayanch miqdorini tashkil etadi. 
Bu qism O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining talabidan kelib chiqqan bo’lib, 
pensiyaning eng kam miqdori davlat tomonidan belgilanadi.
 
Ijtimoiy yordamning 
boshqa turlarining miqdori belgilab qo’yilgan tirikchilik uchun zarur eng kam 
miqdordan oz bo’lishi mumkin emas. Ikkinchi qism – pensiya tayinlash uchun talab 
etilgan stajdan ortiq
bo’lgan har bir to’liq yil uchun pensiya miqdorini oshirishdir. Bu 
qismning zarurligi bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqib, har bir shaxsning mehnat 
staji davomiyligini inobatga olish imkonini beradi. Uchinchi qism pensiyaga 
qo’shiladigan ustama bo’lib, jamiyat oldida xizmat ko’rsatgan yoki sog’lig’i tufayli 
qo’shimcha ijtimoiy yordamga muhtoj bo’lgan shaxslarga beriladi. 
“Davlatning xarajatlari turli xildagi pensiyalarni (yosh bo’yicha, nogironlik, 
boquvchisini yo’qotganda, alohida xizmatlari uchun) va nafaqalarni to’lashga 
yo’naltirsa, u holda davlat tomonidan mablag’larni berishning o’ziga xos – 
transfert tarzda berilishi sodir bo’lib, bunda mablag’larni soliq to’lovchilardan shu 
to’lanmalarni oluvchilarga beriladi va bu erda ijtimoiy xizmatlarning taqdim 
etilishi sodir bo’ladi. Bunday holda yangi qiymat yaratilmaydi va fuqarolarning 
huquqini ta’minlash uchun tovarlar va xizmatlar iste’moli berilishi kuzatiladi. 
Bunday xarajatlar transfert xarajatlar deyiladi. Bu xarajatlar jamiyatning jami 
daromadlari uning a’zolari o’rtasida taqsimlanishini o’zgartiradi”
37
. Byudjet 
transfertlari - byudjetdan yuridik yoki jismoniy shaxsga bevosita yoxud vakolatli 
organ orqali ajratiladigan qaytarilmaydigan pul mablag’laridir. 
37
Vohobov A.V., Malikov T.S Moliya: umumnazariy masalalar. O’quv qo’llanma. -T.: “IQTISOD-MOLIYA”. 
2008. –B. 182.