|
7.2.-jadval
Pensiya tizimini isloh qilishni taqozo etuvchi omillar
258
Moliyaviy
omillar
Institutsional
omillar
Demografik
omillar
Tenglashtirish siyosatining
oqibati sifatida pensiyalarning
past darajada
differentsiyalashuvi yuzaga
keldi. Mehnat faoliyati
davomida olingan ish
haqining miqdori amalda
olinadigan pensiyaga,
cheklangan miqdordagi
imtiyozli pensionerlarni
hisobga olmaganda, hech
qanday ta’sir o’tkazmadi
Iqtisodiy va ijtimoiy
munosabatlar
o’zgardi
Markaziy Evropanig
aksariyat bozor
iqtisodiyotiga o’tgan
mamlakatlarida yuzaga
kelgan iqtisodiy tanazzul
XX asrning 90-yillar
o’rtalarida va XXI asr
boshlarida tug’ilishning
pasayishiga olib keldi.Bu
esa, o’z navbatida 2020-
2025 yillarda mehnatga
layoqatli fuqarolar
sonining qisqarishiga olib
keladi
Imtiyozli va qulaylik
yaratilgan (ko’p yillik xizmati
uchun, kasbiga ko’ra) yoki
muddatidan avval yoshda
pensiyaga chiqish huquqiga
ega bo’lgan pensiya
oluvchilar soni ko’p bo’ldi
Ijtimoiy mas’uliyat
va majburiyatlarni
hududiy va
institutsional (davlat,
ish beruvchi va
xodim) jihatdan
to’g’ri taksimlash
zaruriyati paydo
bo’ldi
Avlodlar birdamligi
tamoyiliga asoslangan
davlat pensiya tizimi
amaldagi demografik
vaziyatga ko’ra, pensiya
oluvchilarning kelgusi
avlodini faqat kelajak
xodimlarning ajratmalari
hisobidan ta’minlashga
qodir emas. Pensiyaga
chiqish yoshi past qilib
belgilanishi aholining
yosh tarkibida keksa
yoshlilarning ulushini
259
miqdor jihatidan
ko’payib borishga olib
keldi. Bu o’z navbatida
davlat pensiya
jamg’armasidan
xarajatlarni oshirib
borishni talab etadi
Yuqori inflyatsiya natijasida
davlat ijtimoiy kafolatlari va
pensiyalar qadrsizlandi
Tashkiliy, moliyaviy
va nazorat qiluvchi
zarur
infratuzilmaning
mavjud emasligi.
Ilgari ijtimoiy
sug’urta o’rniga
davlat ijtimoiy
ta’minoti
qo’llanilganligi
sababli, ijtimoiy
sug’urta tizimini
shakllantirish talab
etildi
Pensiya jamg’armasini
boshqarish bo’yicha
muntazam aktuar xisob-
kitoblar va investitsion
rejalashtirish qo’llanilmadi
Bozor sharoitida
aholini qo’llab-
quvvatlash va
rag’batlantirish tizimi
o’zgardi, tadbirkorlik
rag’batlantirildi,
shaxsiy mas’uliyat
o’sdi
260
«Uzun» pensiya
investitsiyalarini olish orqali
milliy moliya bozorini
(qimmatli qog’ozlarning
ikkilamchi bozorini)
rivojlantirish va shu yo’l bilan
iqtisodiyotning o’sishiga
ko’mak ko’rsatish zarur bo’ldi
Pensiya tizimini isloh etishga qaratilgan uzoq muddatga mo’ljallangan chora-
tadbirlar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak.
Birinchi bosqichda:
–
pensiyani indeksatsiya qilishda inflyatsiya sur’atlariga asoslanish;
–
pensiyaga chiqishni 65 yoshga oshirish, erkaklar va ayollar uchun ushbu
ko’rsatkichni tenglashtirish;
–
pensiyaga barvaqt chiqish imkoniyatlarini kamaytirish;
–
davlat pensiyasi to’g’risidagi axborotni muntazam ravishda aholiga etkazish.
Ikkinchi bosqichda:
–
kapitalni jamg’arish va pensiya to’lash bosqichlarida moliya bozorlaridagi
tebranishlardan sug’urtalanish samaradorligini oshirish;
–
fond bozorini rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni faol qo’llash va
inflyatsiya darajasiga nisbatan indeksatsiya qilinuvchi qimmatli qog’ozlarni
sotib olish.
Xorijiy mamlakatlarning aksariyati ijtimoiy sug’urtaning tamoyillaridan
foydalanadi. Davlat tomonidan to’liq moliyalash-tiriladigan davlat pensiya
ta’minoti amal qildi. Bozor munosabatlari yuzaga kelishi natijasida pensiya
tizimini isloh qilish dolzarb masalaga aylandi. Pensiya tizimini isloh qilishni
taqozo etuvchi omillar quyidagilardan iborat.
Mamlakatimizda pensiya ta’minoti tizimi huquqini mustahkamlash, ish
beruvchilarning
pensiya
yoshiga
etgan
xodimlarning
moddiy
ahvolini
261
yaxshilashdagi mas’uliyatini kuchaytirish, pensiya oluvchilarga davlat pensiya
to’lovlariga qo’shimcha ravishda daromad olish manbalarini yaratish, shuningdek
keksalik chog’ida fuqarolarning o’z farovonligi uchun shaxsiy javobgarligini
oshirish maqsadida islohotlar olib borildi. Natijada respublikamizda fuqarolarning
jamg’arib boriladigan pensiya tizimi amaliyotga joriy qilindi. Davlat keksaygan
shaxslarga minimal pensiya yoki ijtimoiy himoyalash sifatida ijtimoiy yordam
ko’rsatadi. Mazkur tizimning mamlakatimizda qo’llanilishi jarayonida
quyidagilarni amal qilish ko’zda tutildi:
jamg’arib boriladigan pensiyaning umumiy va majburiy xarakteri, ijtimoiy
kafolatlarini amalga oshirishdagi imtiyozlar aholining ijtimoiy himoyalanish
huquqining ta’minlanishi;
jamg’arib boriladigan pensiya majburiy va ixtiyoriy shakllarning birligi teng
huquqliligi shaxsning ijtimoiy ta’minotga bo’lgan zaruriy darajasi
ta’minlanadi va uning keksalik chog’ida yaxshi yashashi uchun ta’sir
ko’rsatishi;
turli xil pensiya tizimining bir vaqtning o’zida amal qilishidagi mustaqilligi
va o’zini-o’zi idora qilish sharoitida majburiy jamg’arib boriladigan pensiya
bo’yicha to’lovlar darajasi va tizimni barqarorligining davlat tomonidan
kafolatlanishi;
jamg’arib boriladigan pensiya tizimida qatnashuvchi shaxs va ish beruvchini
moliyaviy ishtirokining majburiyligi, zarur holatlarda davlat dotatsiyalari va
subventsiyalarining jalb etilishi;
jamg’arib boriladigan pensiya tizimida qatnashuvchi shaxsga uning
jamg’argan badallari to’lashidagi moliyaviy ishtiroki tufayli hosil bo’lgan
mablag’dan turli shakldagi moddiy yordam va xizmatlar ko’rsatishi
ta’minlanishi;
aholining tegishli ijtimoiy kategoriyalarni qamrab oluvchi kishilar guruhi yoki
mamlakatning barcha aholisining u yoki bu pensiya ta’minoti turidan
manfaatdorligi;
262
barcha jamg’arib boriladigan pensiya tizimida qatnashuvchi shaxslarning
xarajatlarini moliyalashtirish bo’yicha majburiyat va natijada ega bo’lingan
huquq va kafolatlar nuqtai nazaridan tengligini ta’minlanishi.
Jamg’arib boriladigan ixtiyoriy pensiya badallari - shaxsiy jamg’arib
boriladigan pensiya hisobvarag’iga ixtiyoriylik asosida kiritiladigan pul
mablag’lari hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
