Minerallarda ko‘pincha noto'g^i donalar uchrab turadi.
Minerallarning tocg‘ri shaklda o‘sishi
uchun ularga qulay sharoit
bo4shi shart. Masalan kristallanish davrida ularning kristallari
bemalo o‘sishi uchun g‘ovakli bcTshliqlar, yoki g‘orIar bo'Iishi
asosiy joy hisoblanadi. Lava yoki vulqon jinslari kristallanishi
pastdan yuqoriga qarab ko‘tariishi natijasida ro‘y beradi. Shunda
bo‘iqlar yoki darzliklar, g‘orIar muhim omillar hisoblanadi. Shunday
sharoit yaratilsa kristaallar o‘sib turli
tomonli tekislikdan iborat
shakllarni hosil qiadi va uaming panjarasidagi atom va ionlar tartib
bilan joylashadi. (xorij)
2.1. M inerallarning fizik xususiyatlari
Minerallarning fizik jism sifatida rangi, kattaligi, yaltirashi,
solishtirma ogcirligi kabi xilma-xil xususiyatlarga ega ekanligi
yuqorida ko‘rsatib o4gan edi. Kimyoviy
tarkibi va kristall
strukturasiga bog4 liq ravishda, bunday xususiyatlar har xil
minerallarda turlicha namoyon boMadi. Har qanday mineral o‘ziga
xos xususiyat bilan xarakterlanadiki, ana shu xususiyatiga qarab uni
doimo boshqa minerallardan ajratish mumkin.
Juda
ko‘p
minerallami
bir
qator o'ziga
xos
fizik
xususiyatlariga qarab qiyinchilik bilan bajariladigan analizlami,
jumladan kimyoviy analiz, rentgen
analiz va boshqalarni qilib
o ‘tirmasdan juda aniq bilish mumkin. Shuni ham aytib o‘tish
kerakki, ko£pgina minerallarning har bir uchun xos maxsus, bir
qarashdayoq bilib, so‘z bilan ta’riflab bo'lmaydigan nozik xossalari
bor. Bularga ayniqsa o'sha minerallar rangining turli-tumanligi va
uning quyuqligi, qanday sinishi. yaltirashi va boshqa xususiyatlari
kiradi. Shunga qaramasdan, ko‘z birmuncha o‘rganib
qolganidan
keyin minerallarning shu o‘ziga xos belgilarini shunchalik sezib
oladigan bo'Iib qoladiki, ular keyinchalik hal qiluvchi diagnostik
belgilar bo‘lib hizmat qiladi. Kishilar umuman kimyo, jumladan
kimyoviy elementlar haqida hech qanday tushunchaga ega
bo'lmagan uzoq o‘tmishda ham minerallarning
shu ocziga xos
belgilarini juda yaxshi bilishlar edi va “ruda bilag‘onlar” yana shu
belgilarga qarab o‘sha vaqtda o'zlarini qiziqtirgan foydali
qazilmalami adashmasdan topib olganlar.
49
Tabiatda
uchraydigan
minerallaming
hammasini
ham
Shunday yo‘l bilan aniqlab bo‘ladi deb o‘ylash, albatta, hato.
Bulardan ko‘pchiligini batafsil aniqlash uchun ancha mukammal
tekshirish, jumladan kimyoviy sifat reaksiyalarini qo‘llash, yanada
aniqroq bilish uchun solishtirma og‘irligini, optik, mexanik va
boshqa xususiyatlarini tekshirish kerak. Mayin donador mineral
masalalari
dan
maxsus
preparatlar
(shliflar)
tayyorlanib,
mikroskopdatekshiriladi. Spektral
analiz yordamida kobalt, indiy,
kadmiy, litiy, seziy kabi qimmatli minerallar tarkibida juda oz
miqdorda boclsa-da sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan metallar borligi
aniqlangan ko‘pgina hollarda kimyoviy analiz qilib ko‘rishga to‘g‘ri
keladi. Yashirin kristallangan minerallarni tekshirayotganda ham
rentgenometrik
analiz
qilib
kocrish
kerak.
Minerallaming
radioaktivligini, pezoelektrik effektlarini, magnitlik xususiyatini va
boshqa minerallardagi fizik hodisalami tekshirishda maxsus usullar
qo‘llaniladi.
Quyida minerallaming eng ko‘p
diagnostik ahamiyatga ega
boMgan asosiy xususiyatlarini tekshirish: o‘rganish ustida to‘xtab
o ‘tamiz.
Bunday xususiyatlarga:
morfologik xususiyatlar -
kristallaming qiyofasi. qo‘shaloq kristallar, kristall yonlaridagi
chiziqchalari; optik1 xususiyatlar - shaffofligi, minerallar rangi,
chiziq rangi, yaltirashi; mexanik xususiyatlar —
ulanish tekisligi,
sinishi, qattiqligi, mo‘rtligi, qayishqoqligi, Shuningdek, solishtirma
og‘irligi, magnit tortishi, radioaktivligi va boshqa xususiyatlari
kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: