85
35-rasm
Keng amaliy ma’noda
kasbga moslashtirish yoki profadaptatsiya
- bu
o‘quv-ishlab chiqarish kombinatlarida, ishlab chiqarish korxonalarida, dehqon
xo‘jaliklarida va umuman moddiy ishlab chiqarish sohasida bo‘lg‘usi
mutaxassislarning ixtisosliklar egallashi jarayonida ular tanlagan kasbning mehnat
sharoitlariga moslashtirishdir.
O‘quvchi, amaliyotchi yoki ishchi ishlab chiqarish muassasasida yosh
mutaxassis sifatida ishlab chiqarish vazifalarini bajaradilar, mehnatni tashkil qilish,
eng maqbul mehnat usullarini qo‘llash, psixologik qiyinchiliklarga
qarshi ularni
engishga, ishning yuqori natijalariga erishishga o‘rganadilar.
Kasbiy qobiliyat
- odamning shunday psixologik xususiyatlaridirki, bilim,
malaka orttirish shu xususiyatlarga bog‘lik bo‘ladi. Kasbiy qobiliyat taraqqiy etmay,
so‘lib ketishi ham mumkin. O‘quvchida hali zarur ko‘nikma va malakalar tizimi
hamda mustaqil bilimlar va tarkib topgan ish uslublari yo‘qligiga asoslanab, jiddiy
tekshirmay shoshilinch ravishda unda qobiliyatlar yo‘q, deb xulosa chiqarish
pedagogning jiddiy xatosi hisoblanadi. Qobiliyatlar bilim, malakalar, ko‘nikmalarda
ko‘rinmaydi, balki ularni egallash dinamikasida namoyon bo‘ladi, ya’ni, boshqacha
aytganda, mazkur faoliyat uchun muhim bo‘lgan bilim va ko‘nikmalarni
o‘zlashtirish jarayoni turli sharoitlarda qanchalik tez, chuqur,
engil va mustahkam
amalga oshirishingizda namoyon bo‘ladi. Demak, qobiliyat shaxsning faoliyatini
muvaffaqiyatli amalga oshirish sharti hisoblangan va bilim, ko‘nikma
hamda
malakalarni egallash dinamikasida yuzaga chiqadigan farqlarda namoyon
bo‘ladigan indiviudal-psixologik xususiyatdir. Agar shaxsning ma’lum sifatlari
yig‘indisi odamning pedagogik jihatdan asoslab berilgan vaqt oralig‘ida
egallagan
faoliyati talablariga javob bersa, bu narsa bizga, unda mazkur faoliyatga nisbatan
qobiliyati bor, kasbiy adaptatsiya muvaffaqiyatli o‘tdi, deb xulosa chiqarishga asos
bo‘ladi.
36-rasm
Qobiliyatlar taraqqiyotning yuksak bosqichiga iste’dod deb
ataladi. Iste’dod deb odamga qandaydir murakkab mehnat
faoliyatini muvaffaqiyatli mustaqil va original tarzda bajarish
imkonini beradigan qobiliyatlar uyushmasiga aytiladi.
Iste’dod mahoratning dastlabki sharti bo‘lib, lekin
mahoratning o‘zidan ancha uzoqdir.
86
Mohir usta bo‘lish uchun juda ko’p ishlash kerak bo‘ladi. Iste’dod mehnatdan
ozod
qilmaydi, katta ijodiy yuksalish va tinimsiz mehnatni, o‘z ustida ishlashni
taqazo qiladi. Iste’dodli kishilar shubhasiz, o‘z mehnatlari orqali olamga mashhur
bo‘lgan mahorat darajasiga erishganlar.
37-rasm
Shunday qilib, jamiyatni odamlar mehnatisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ishlab
chiqarish resurslarining orasida inson o‘z mehnat faoliyati bilan etakchi o‘rinni
egallaydi.
Mehnat faoliyatining sub’ekti sifatida esa u muayyan sharoitlarda ishlashi va
bunda muayyan vositalardan foydalanishi kerak bo‘ladi. Bunga esa u tayyor
bo‘lishi, aniqrog‘i tayyorlangan bo‘lishi kerak.
Maslouning aytishicha, bizning harakatlarimizni boshqaruvchi bosh
mexanizm bu - ehtiyojlarimizdir. Bizning fiziologik ehtiyojlarimiz qondirilgandan
so‘ng bizning ma’naviy ehtiyojlarimiz haqida o‘ylash boshlanadi.
Agar o‘zimizning xavfsizligimizni ta’minlasak, bizda sevish va sevilish
ehtiyojini qondirish masalasi ko‘tariladi. O‘zimiz xohlaganimizdek sevish va
sevilish ehtiyojini qondira olganimizdan so‘ng esa biz mustaqil ravishda
shakllangan shaxs deb hisoblanamiz.
57
4-5 yoshdan boshlab bolada nafaqat real, balki ideal narsalar tushunchasi
shakllana boshlaydi. Bu narsa esa Super-ego shakllanishiga olib keladi. Bu
davrda bola nima qilish kerak ekanligini kattalarga o‘rgatishni boshlaydi. Bu esa,
ijtimoiy-psixologik adaptatsiya jarayonida inson hayot va faoliyatining tashqi
57
David G. Mayers Psychology, © 2010 by Worth Publishers. 589-b.
87
va ichki sharoitlari o‘rtasida uygunlikka erishish uchun uzluksiz ravishda
harakat qiladi.
58
38-rasm
Umumiy tayyorgarlik jarayonida
inson mehnat faoliyatida eng avvalo
moslashadi, bu hodisa psixologiyada
“adaptatsiya” deb ataladi. (lotinchadan
adaptatio).
Oddiy
adaptatsiyadan farqli, ijtimoiy
adaptatsiyaning muhim xususiyatlaridan
biri - uning shaxsni turli ijtimoiy
rollarga moslashtirishi va ularni qabul
qilish sharti ekanligidir.
SHu nuqtai nazardan adaptatsiya shaxs ijtimoiylashuvining muhim sharti va
mexanizmidir. Individning jamiyatda o‘zini anglashi, o‘zining o‘ziga hamda
atrofdagilarga munosabatini anglashda ham uning roli katta bo‘lib, shunga aloqador
ijtimoiy tasavvurlardagi kamchiliklar va buzilishlar shaxs ijtimoiy faoliyatining
samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘satadi.
Bu g‘oya professional o‘zini
-
o‘zi anglashga bevosita aloqador bo‘lib, o‘zi
tanlagan kasb yo‘nalishiga shaxsning faol moslasha olmasligi uning professional
kompetensiyasining past bo‘lishiga olib keladi. SHu bois ham mamlakatimizda
Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining sifat bosqichi muvaffaqiyat bilan amalga
oshirilayotgan bir sharoitda temir yo‘llar muxandisligi yo‘nalishida kadrlar
tayyorlovchi ta’lim muassasalaridagi yoshlarni bo‘lg‘usi kasbiga ijtimoiy psixologik
jihatdan adaptatsiya qilishini bilish kerak bo‘ladi.
Psixologik lug‘atlarda
Do'stlaringiz bilan baham: 
