Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

“affiliatsiya”
tushunchasi biroz farq qiladi.
33-rasm 
Affiliatsiya insonning boshqa insonlar davrasida, 
guruhida bulishni istashi bilan bog‘liq xodisa. 
Ayniqsa, odam xavotirli, xavfli va stressli vaziyatlarni 
xis qilganda undagi affiliatsiya ehtiyoji ortib 
boraveradi. Affiliatsiya motivatsiyasi - muloqotga 
intilish, bilishga intilish, o‘zini ta’kidlash, manfaatli 
hamkorlikka intilish kabi maqsadlar, ehtiyojlar, 
motivlar majmuidan iborat bo‘lib, ular shaxs mehnat 
faoliyati davomida aqliy, anglanilgan muloqot 
jarayoniga o‘tishga undaydi. 
53
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm. pp: 184.

---

82 
Oxirgi vaqtlarda affiliatsiya motiviga e’tibor ortmoqda. So‘zning ma’nosi 
inglizcha to affiliate – birlashmoq, birlashtirmoq, insonni boshqa odamlar davrasida 
bo‘lishga intilishi ma’nosini bildiradi.
R. Myurreyning ilmiy izlanishlarida: “...Affiliatsiya deganda har ikkala 
tomonga ijobiy ta’sir etuvchi o‘zaro muloqot mazmuniga ega ijtimoiy ta’sirlarning 
ma’lum turi, do‘stona munosabatlarni o‘rnatish va bog‘lanishni his etish, guruhlarga 
birlashish” kabi motivatsiya sifatida talqin etiladi. 

 
Maslou fikriga ko‘ra, affiliatsiya motivi insoniyat ehtiyojlari 
ierarxiyasining eng yuqori darajasiga mansubdir. Ammo shu bilan birga insoniyat 
tabiati uchun birinchi darajali va fundamental motiv hisoblanib, odamlar bilan 
o‘zaro ta’sir doirasidagina rivojlanishi mumkin.

 
Megrabyan affiliatsiya motivining ikki xil tomonini ajratib o‘tadi: 
affiliatsiyaga ehtiyoj (simpatiya, muloqotdagi qo‘llab-quvvatlash) va rad etilishdan 
qo‘rqish (muloqot o‘rnatilmasligi yoki rasmiyligicha qolishi). 

 
X. Xekxauzen fikricha, affiliatsiyaga ehtiyoj universal hisoblanib, 
yosh, gender va etnik mansublikdan qat’iy nazar barcha insonlarga xos ehtiyojdir. 
Motivatsiya talaba xulq-atvori hamda akademik maqsadlariga chambarchas 
bogʻliq hisoblanadi. Ammo amalga oshirilgan ma’lum izlanishlar ushbu holatga 
toʻgʻri kelmaydigan ayrim natijalarni ham qayd etdi. Shuningdek, tadqiqotlarga 
binoan talabalarning ichki motivatsiyasi ta’lim olish jaroyonida shakllanishi ham 
mumkin ekan.
54
 
Ammo ushbu ehtiyojning xarakteri va mazmuni ta’lim-tarbiya, ijtimoiylashuv 
sharoitlari va ma’naviy tomonlarga bog‘liq.
Klassik va zamonaviy psixologik adabiyotlar tahliliga ko‘ra, affiliatsiya 
motivi o‘z ichiga insonlar bilan muloqot o‘rnatishga ehtiyoj, guruh a’zosiga 
aylanish, atrofdagilar bilan o‘zaro ta’sir doirasiga kirishish, yordam ko‘rsatish va 
qabul qilish kabi ehtiyojlarni o‘z ichiga qamrab oladi.
Affiliatsiyaga yo‘nalganlik tushunchasi ilk marotaba A.Megrabyan 
S.Kshesinskiylar tomonidan ijtimoiy psixologiyaga kiritilgan. 
Atoqli xorijiy psixologlar maktabi doirasida affiliatsiya motivi bevosita va 
bavosita yondashishlar orqali o‘rganilgan bo‘lsa-da, lekin mahalliy sharoitda sof 
ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar bu borada hali olib borilmagan. 
YUqoridagi fikrlar umuman shaxs xulq–atvorining motivlariga oid fikrlar 
bo‘lsa, ijtimoiy psixologiya o‘z predmeti nuqtai nazaridan ijtimoiy xulq motivlariga 
alohida e’tiborni qaratadi. Bu masalaga oid dastlabki yaxlit nazariyalar fanda 
yigirmanchi asrning 50-chi yillarida paydo bo‘ldi va Vill SHuts nomi bilan bog‘liq. 
Uning nazariyasi rossiyaliklarning adabiyotlari “interpersonal xulqning uchlamchi 
nazariyasi” (trexmernaya teoriya interpersonalnogo povedeniya)
55
nomi bilan qayd 
etildi. Ushbu nazariyaga ko‘ra, ijtimoiy xulqning asosini shaxslararo 
munosabatlarda namoyon bo‘luvchi uch toifa ehtiyojlar tashkil etadi: qo‘shilish, 
nazorat va ochiqlik.
54
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm. pp: 188.
55
Битянова М.Р. Социальная психология: Учебное пособие. 2 - е изд.,– СПб.: Питер, 2008. С. 150 

---

83