|
liderlik - bu
alohida rolni qabul qilishdir.
Ikkita bir biridan sezilarli farq qiladigan liderlik roli
mavjud.
170-rasm
Birinchisi
-
professional roli,
bajarilayotgan ish
yuzasidan lider
tomonidan
bildirilayotgan va
paydo bo`lgan
muammoni xal
qilishga
mo`ljallangan taklif
va fikrlar.
Ikkinchisi
-
«ijtimoiy-emotsional
mutaxassis» roli,
shaxslararo
munosabatlardagi
muammolarni hal
qilish bilan bog`liq
bo`lgan liderlik.
342
Guruh faoliyatining samaradorligi uchun har ikkala liderlik shakli mavjud
bo`lishi kerak.
Xususiyatlar nazariyasiga
ko`ra liderlikning asosiy determinanti noyob
liderlik sifatlariga ega bo`lishdir. Bu nazariyaga ko`ra ayrim odamlar tug`ma liderlik
sifatlariga ega bo`ladilar. Shuning uchun ham bu nazariyaning yana bir nomi -
harizmatik nazariya
deb ataladi.
Interaktiv nazariyaga
binoan har qanday guruhda liderlikni kim zimmasiga
olishini bashorat qilish mumkin. Buning uchun guruh ag’zolari harakteristikasi,
vujudga kelgan vaziyat, bajarilayotgan vazifa, shuningdek liderlikka nomzodning
individual-psixologik xususiyatlarini o`rganib, hisobga olish kerak.
Vaziyat nazariyasi
tadqiqotchilari (amerikalik tadqiqotchi F.Fidler) fikriga
ko`ra «vazifaga mo`ljal olgan» yoki «odamlarga mo`ljal olgan» lider faoliyatining
samaradorligi guruhdagi sharoitga bog`liqdir. Liderlik funksiyasini amalga oshirish
uchun o`ta qulay va o`ta noqulay sharoitlarda «vazifaga mo`ljal olgan» lider katta
natijalarga erishadi. O`rtacha qulay vaziyatlarda esa «odamlarga mo`ljal olgan» lider
ustunlikqiladi. Liderlik - guruh funksiyasidir, uni guruh maqsadlari va vazifalarini
hisobga olgan holda o`rganish kerak.
Quyidagi namunalarga e’tibor bering. Ushbu misollarda boshqariluvchi
ko’nikma tez-tez takrorlanuvchi jarayon bo’lib qolishiga moyilligi yuqoridir:
Yetti yoshli bola yonida o’tirgan qizga qarab beg’ubor tabassum qiladi
(boshqariluvchi). Ular atrofida o’tirgan sinfdoshlari javob tariqasida qiqirlab
kulishadi (kuchaytiruvchi).
Bog’cha bolasi o’qituvchining hikoya haqidagi savoliga javob berish
uchun qo’lini ko’taradi (boshqariluvchi). O’qituvchi javoban uni chaqiradi va javob
berishiga ruxsat beradi (kuchaytiruvchi).
Bolalardan yana biri ruxsat olmasdan javob bera boshlaydi
(boshqariluvchi). O’qituvchi qovog’ini solidi, uning javobini inobatga olmaydi, lekin
o’qituvchi boshqa o’quvchilardan yana so’rashidan oldin, ular o’sha bolaning
javobini diqqat bilan eshitayotgan bo’lishadi qo’lini ko’tarmagan bo’lsa ham
(kuchaytiruvchi).
O’n ikkinchi darajali, yengil atletika jamoasining a’zosi mashg’ulotlar
davomida 1 mil yuguradi (boshqariluvchi). So’ngra u tezligidagi o’zgarishni –
jamoaga qo’shilgan paytidagi tezligi va hozirgi paytdagi tezligidagi o’zgarishlarni
yozib yuradi (kuchaytiruvchi).
Doim tashvishi bor o’quvchi nazorat ishini besh daqiqada yozib
tugatadi (boshqariluvchi). Yordamchi o’qituvchi bo’lsa uni o’zingnii ustingda
qattiqroq shug’ullanishing kerak deydi (kuchaytiruvchi).
O’ylaymanki ushbu namunalar boshqariluvchi ko’nikmaning asosiy to’rtta
sabablarini yoritib beradi.
Birinchidan, jarayon javobiy ko’nikmaga nisbatan sinf muhitida keng
qo’llaniladi. Albatta bu fakt o’quvchining bilim salohiyatidagi baholar
o’zgarishlariga (baholari, yutuqlari) bog’liq bo’lgan o’qitish natijalarida
qo’shimcha ma’no kasb etadi.
343
Ikkinchidan, boshqariluvchi ko’nikma orqali o’rganish hech qanday ma’lum
darajagacha yoki fan sohasida chegaralanmagan balki lekin har bir sinf muhitida
tasavvur qilsa bo’ladigan – tabiatan cheklanishlar bo’lishi mumkin.
Uchinchidan, o’qituvchilar faqat kuchaytiruvchi omillarni nazorat qiluvchi
shaxslar emas. Ba’zan bular jarayondagi bajaruvchining o’zi tomonidan ham
boshqarilishi mumkin (atletika jamoasi misolida), yoki bo’lmasam, sinfdoshlar
tomonidan (tabassum qilgan sinfdoshlar misolida).
To’rtinchi sabab yuqoridagilarning natijasi orqali namoyon bo’ladi ya’ni ular
bir vaqtda sodir bo’lganida. Ushbu (Jane Gladstonening tushishi va qulashi) bobga
ma’no mazmun beruvchi g’oya o’quvchining qanday qilib mukammal o’qitilishi
haqida bir necha tavsiyalarni o’zida mujassamlashtiradi.
240
Do'stlaringiz bilan baham: |
