Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
Pul aylanmasi tarkibi 

---

64 
Chizmadan ko‘rinib turganidek, pul aylanmasini to‘rtta yo‘n-
lishga ajratish mumkin. 
Birinchi yo‘nalish, pul mablag‘lari shakliga ko‘ra, naqd pulli 
aylanmasi va naqdsiz pul aylanmasidan tashkil topgan.
Ikkinchi yo‘nalish, pul aylanmasida ishtirok etayotgan subyektlar 
joylashuviga ko‘ra, bir shahar ichidagi va shaharlararo pul 
aylanmasidan iborat.
Uchinchi yo‘nalish, pul funksiyalarining namoyon bo‘lishiga 
qarab muomala vositasi va to‘lov vositalarini o‘z ichiga oladi.
To‘rtinchi yo‘nalish, tovar – pul munosabatlarining aks etishiga 
ko‘ra, tovarli pul oboroti va tovarsiz pul oborotlari ko‘rinishida 
namoyon bo‘ladi. 
Pul aylanmasi tarkibida naqd pulli yoki naqd pulsiz hisob – kitob-
lar hajmining past yoki yuqori ekanligi qator omillar bilan izohlanadi. 
Xususan, ular quyidagilardan iborat: 
– mamlakatning ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish holati, aholining 
ma’naviy, iqtisodiy va huquqiy ongi; 
– milliy iqtisodiyotni boshqarish tartibi va rivojlanganlik 
darajasi; 
– mamlakat bank tizimining rivojlanganlik darajasi va unga aholi 
ishonchining mustahkamligi; 
–real 
sektorning 
rivojlanganligi 
va 
iqtisodiyotning 
raqobatbardoshligi; 
– Markaziy bankning pul – kredit siyosatini amalga oshirish 
bo‘yicha mustaqilligining ta’minlanganlik darajasi. 
Naqd pul va naqd pulsiz hisob – kitoblari o‘rtasida juda yaqin 
bog‘liqlik mavjud bo‘lib, naqd pullar naqdsiz pul ko‘rinishiga, naqdsiz 
pullar naqd pul ko‘rinishiga o‘tish orqali ular doimiy ravishda bir – 
birini to‘ldirib turadi.
Masalan, korxona va tashkilotlarning bankdagi naqdsiz pullari 
ishchi xodimlarga naqd pul va unga tenglashtirilgan mablag‘lar 
ko‘rinishida beriladi. Aholining qo‘lidagi naqd pullar esa banklarga 
omonat sifatida qo‘yilganda banklar uchun kredit resursi sifatida 
naqdsiz pul ko‘rinishida maydonga chiqadi. Shu tariqa naqd pul va 
naqd pulsiz aylanmalar bir – biriga chambarchas aloqadorlikda amal 
qiladi.

---

65