Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Tijorat banklarini qayta moliyalash siyosati (hisob stavkasi).
Bozor iqtisodiyotining doimiy ravishda rivojlanib va takomillashib 
borishi iqtisodiyotda qo‘shimcha pul resurslariga bo‘lgan talabni 
keltirib chiqaradi. Tijorat banklari xo‘jalik yurituvchi subyektlarining 
moliyaviy resurslariga bo‘lgan talabini iqtisodiyotda vaqtinchalik bo‘sh 
pul mablag‘larini o‘ziga jalb qilish orqali qondiradi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ushbu talabining o‘z vaqtida 
va past kredit foizlari asosida ta’minlanmasligi mamlakat iqtisodiyoti-

---

216 
ning rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Albatta, bu jarayonni iqtiso-
diyotda pul taqchilligi sifatida ham izohlash mumkin. Bir jihatdan, 
iqtisodiyotda vujudga kelgan pul taqchilligi milliy valyutaning 
inflyatsiya darajasini pasayishiga olib keladi, lekin iqtisodiyotda pul 
taqchilligi darajasining ortib borishi ishlab chiqarish sur’atining 
pasayishi va ishsizlik darajasining oshishi kabi xavfli ijtimoiy – 
iqtisodiy tanglikni keltirib chiqaradi. Markaziy bank aynan mana 
shunday ijtimoiy – iqtisodiy xavfni tijorat banklarining qo‘shimcha 
moliyaviy resurslarga bo‘lgan talabini o‘zining qayta moliyalash 
siyosati orqali bartaraf etadi. Ya’ni, Markaziy bank tijorat banklariga 
arzon moliyaviy resurslarini berishi orqali iqtisodiyotda pul massasi va 
tovar massasi o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlaydi. 
Demak, Markaziy bank qayta moliyalash siyosati orqali 
mamlakatdagi pul resurslari bozoridagi foiz stavkasiga ta’sir etib, miliy 
valyutaning barqarorligini mustahkamlaydi. Chunki qayta moliyalash 
stavkasining pasaytirilishi iqtisodiyotda pul massasining ortishiga, 
aksincha uning oshirilishi esa tijorat banklarining pul resurslariga 
bo‘lgan talabini kamayishi natijasida iqtisodiyotda pul massasining 
pasayishiga olib keladi.
Markaziy bank qayta moliyalash stavkasi orqali faqat pul 
bozoriga emas, balki mamlakat fond bozoriga ham ta’sir o‘tkazadi. 
Qayta moliyalash stavkasining ortishi pul bozoridagi depozit 
mablag‘larning foizini va bank krediti foizining oshishiga olib keladi. 
Pul bozorida depozit mablag‘larning va bank krediti foizining ortishi 
o‘z navbatida fond bozorida qimmatli qog‘ozlarga bo‘lgan talabning 
pasayishiga va ularning taklifini ortishiga olib keladi. Chunki pul 
bozorida depozit mablag‘larga to‘lanadigan foizlar miqdorining ortishi 
pul bozori ishtirokchilarini to‘g‘ridan – to‘g‘ri moliyalashtirishga 
bo‘lgan manfaatdorligini oshiradi.