Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
 
12.2. Markaziy bankning funksiyalari 
Ma’lumki, Markaziy bankning asosiy maqsadi mamlakat milliy 
valyutasining barqarorligini ta’minlashdan iborat. Ular ushbu vazifani 
bajarish uchun qator funksiyalarni bajaradi, ushbu funksiya va vazifalar 
davlatning Markaziy bank to‘g‘risidagi qonunida belgilab qo‘yiladi.
Sanoati rivojlangan shaharlarda Markaziy banklar asosan to‘rtta 
funksiyani bajaradi: 

banknotalar emissiyasi; 

pul – kredit munosabatlarini tartibga solish; 

banklarning banki;

hukumat banki
. 
Banknotalarni emissiya qilish -
Markaziy bankning eng asosiy va 
dastlabki funksiyalaridan biri hisoblanadi. Ma’lumki, muomaladagi pul 
massasi hajmini oshirish yoki kamaytirish aynan Markaziy bankning 
banknotlarni emissiya qilish funksiyasi bilan bog‘liq bo‘lib, uning 
hajmi iqtisodiyotdagi pul massasining hajmi bilan belgilanadi. Ya’ni, 
iqtisodiyotdagi pul massasi va tovar massasi o‘rtasidagi o‘zaro 
bog‘liklikni ta’minlanishi milliy valyutaning barqarorligi va to‘lov 
qobiliyatining mustahkamligiga bevosita va bilvosita ta’sir qiladi.
Markaziy bankning 
pul – kredit munosabatlarini tartibga solish
funksiyasining asosiy maqsadi milliy valyutaning barqarorligini 
ta’minlashga qaratilgan bo‘lib, ushbu funksiya qator pul – kredit 
instrumentlari orqali amalga oshiriladi.

---

212 
Ushbu instrumentlar sifatida: 
1)
 
tijorat banklariga nisbatan o‘rnatilgan majburiy zaxira 
siyosati;
2)
 
tijorat banklarini qayta moliyalash siyosati (hisob stavkasi); 
3)
 
ochiq bozordagi siyosati; 
4)
 
valyuta va depozit siyosatlarini keltirish maqsadga muvofiq. 
Markaziy bank
banklarning banki
sifatida mamlakatdagi barcha 
kredit muassasalariga litsenziya beradi va ularni qaytarib oladi, shu-
ningdek, tegishli iqtisodiy me’yorlar asosida kredit muassasalari fao-
liyatini tartibga solib, ularning ustidan tegishli nazoratni amalga 
oshiradi. 
Markaziy bank 
hukumatning banki 
funksiyasini bajarishda asosiy 
e’tibor hukumatning oltin va valyuta zaxiralarini saqlash va ularni 
tasarruf qilish, shuningdek, davlat byudjeti taqchilligini qoplash 
maqsadida tegishli moliyaviy yordamni (kredit) berishga qaratiladi.
Xulosa qilib aytganda, Markaziy banklarning vujudga kelishi va 
ularning faoliyatini tashkil etilishi ijtimoiy – iqtisodiy jarayon bo‘lib, 
dastlabki Markaziy banklar tijorat banklari bazasida tashkil topgan, 
ularning faoliyati va bajaradigan funksiyalari doimiy ravishda 
takomillashib kelmoqda.