|
Adabiyotlar
1.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent: O’zbekiston, 2016. - 72 b.
2.
Grigoryants A.G., Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi. Toshkent: Cho’lpon NMIU,
2005. - 240 b.
3.
Mirzayev T., G’ofurov Z., Tabiatni e’zozlash-umubashariy muammo. Toshkent:
Yangi asr avlodi, 2001. - 374 b.
MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASI TARBIYALANUVCHILARIDA
VATANPARVARLIK, INSONPARVARLIK
FAZILATLARINI SHAKLLANTIRISH MASALALARI
113
Jahonda globallashuvning ta’siridan kelib chiqib yoshlarimiz ma’naviy-axloqiy
tarbiyasi tizimida Vatan tuyg’usi, e’tiqod, vatanparvarlik, insonparvarlik fazilatlarini
shakllantirish, ularni o’z xalqi va vatanining sodiq farzandlari qilib tarbiyalash
113
Ibragimova Dilnura Zafarbek qizi
- Andijon davlat universiteti
413
hayotimiz mazmuniga aylanmoqda. Bu borada ota-bobolarimiz ishlaridan faxrlangan
holda, ularning boy tajribalarini chuqur tahlil va tadqiq qilish, puxta o’rganish,
hayotimizga tadbiq qilish muammosi ko’ndalang bo’lib turibdi.
Bular yoshlarimizda bobolari ishlari va nasl-nasablaridan faxrlanish, milliy
qadriyat va an’analarimizga sodiq bo’lishga harakat qilishga undovchi omillar bo’lib
hisoblanadi. Bugungi kunda yoshlarimizda vatanparvalik, insonparvarlik va mehr-
muruvvat tuyg’ularini shakllantrishni ularning ilk yoshidanoq boshlash kerakligini
hayot taqozo etmoqda.
Insonda eng yuqori ma’naviy hislardan bo’lgan, vatanparvarlik, insonparvarlik
tuyg’ulari bir-biri bilan uyg’unlashib ketgan. Bularni bir-biridan ajratib qarash qiyin.
Bular bir-birini to’ldiruvchi, bir-birini boyituvchi, bir-birini taqozo qiluvchi, bir-
birining zamirida paydo bo’luvchi, shakllanuvchi va shaxs ma’naviyatini belgilovchi
omillar hisoblanadi.
Vatan – arab tilidan olingan bo`lib, ona yurt kishilarning yashab turgan, ularning
avlod va ajdodlari tug’ilib o’sgan joyi, hududi, ijtimoiy muhiti, mamalakati degan
ma’nolarni anglatadi. “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi”da esa, Vatan
tushunchasiga shunday ta’rif keltiriladi: Vatan – kishilarning tug‘ilib o‘sgan joyi,
yurti, mamlakati, tarixan muayyan xalqqa tegishli hudud hamda uning tabiati, aholisi,
o‘ziga xos taraqqiyoti, tili, madaniyati, turmushi va urf-odatlari majmui. Vatan ona
kabi muqaddas. Vatan oldidagi qarzdorlik tuyg‘usi, mas’uliyati har bir yetuk insonga
xos xususiyatdir. Vatanni sevish vatanparvarlikda namoyon bo‘ladi [1; 703-b].
Mustaqillik izohli ilmi-ommabop lug’atida esa: “Vatan tuyg’usi – bu Vatanni
himoya qilib, Vatan deya fido bo’lgan To’maris, Shiroq, Najmidin Kubro va boshqa
buyuk zotlar yurakdan his qilgan tuyg’udir” deyiladi. Vatanparvarlik – kishining o’zi
tug’ilib o’sgan, kamol topgan joy, zamin,o’lkaga bo’lgan mehr – muhabbatini,
munosabatlarini ifoda etadigan ijtimoiy va ma’naviy-axloqiy xislatlari, fazilatlaridir
[2; 34-b].
Demak, vatanparvarlik tuyg‘usi nasldan-naslga o‘tadigan, tug‘ma his-tuyg‘ular
jamlanmasi emas, balki ta’lim-tarbiya jarayonining mahsulidir. Shunday ekan,
vatanparvarlik tarbiyasini uzluksiz ta’limning ilk bosqichlaridan boshlash maqsadga
414
muvofiq. Zamonaviy sharoitda ta’lim sohasidagi islohotlardan ko‘zlangan maqsad
ham darsliklar va qo‘llanmalarning mazmunini bolalarda vatanga e’tiqodni
shakllantirishga xizmat qiladigan o‘quv materiallari bilan boyitish, mutafakkirlarning
barkamol inson haqidagi fikr va mulohazalari yordamida yosh avlodni vatanparvar,
insonparvar shaxs sifatida tarkib toptirishdan iboratdir. Shu ma’noda bolаlalarga
Vatan tushunchasini singdirish orqali vatanparvalik, insonparvarlik fazilatlarini
shakllantirish maktabgacha ta’lim muassasalarida olib boriladigan ma’naviy-axloqiy
tarbiyaning asosi bo’lib hisoblanadi. Bolalarda vatanparvarlik, insonparvarlik
fazilatlarini shakllantirish uzoq davom etadigan murakkab jarayondir. Bu
tushunchalar bolalarning ongiga ularning yoshga xos xususiyatlarini hisobga olgan
holda yetkazish orqaligina shakllanishi mumkin. Bog’cha yoshidagi bolalarda
vatanparvarlik-insonparvarlik fazilatlarini shakllantirishning qator shakl va
metodlarini ko’rsatish mumkin:
- Vatanga mehr-tuyg’ularini shakllantirishda qator o'zbek adiblarining
asarlari, she'rlari va xalq og’zaki ijodi, ya’ni xalqimizning ma’naviy ijodidan
foydalanish mumkin. Masalan: “Bo’taloq” (M.Muhammad), “To’ng’iz nima deydi”
(O. Abdurahmonova), “Ayiqcha” (A.Baratov) “Adajon hormang”, “Uch yoshlilar”
(A.Obidjon), xalq og’zaki ijodidan “O’tirsin-o o’tirsin”, “Barmoqchalar”, “G’ozim
bor-g’ozim bor” “Buvijonim” kabi she’rlarini 2-4 yoshli bolalarda yodlatish katta
tarbiyaviy ahamiyatga ega [2; 36-b].
- Vatan tabiati, boyliklari, hayvonot dunyosi, nabodoti haqidagi hikoyalarni
bolalarga aytib berish ya’ni ertak terapiyasidan foydalanish, tabiatni asrash, atrof-
muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo’lish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish
kabi tushunchalarni ham ana shu ertaklar zamirida bola ongiga singdirib borish,
ularda Vatanga eng oddiy, sodda mehr tuyg’ulari urug’larini qalblarida ilk yoshlik
paytlaridan boshlab sepib borish;
- tabiatga sayr paytlarida “Daraxt barglarining to’kilishi”, “Quyosh va yomg’ir”,
“O’rmonchaga sayohat”, “Qushlar bizning do’stimiz” kabi ko’plab mavzularga
bolalar e’tiborini qaratish orqali ularning qalbida ona tabiatga muhabbat hissini
oshirish, tasavvur va tafakkur ko’lamini kengaytirishga erishish ;
415
- milliy xalq o’yinlari “Mehmon-mehmon”, “Oq terakmi ko’k terak” va
boshqalardan foydalanish orqali esa go’dak hayotining 8-9 oyligidan boshlab kattalar
bilan dastlabki o’yin faoliyati boshlanadi. O’yin faoliyatidagi tabassum, jonlanish,
quvonch, shodlik bolada huzurlanish tuyg’ularini paydo qiladi. Bola yoshining
ulg’ayib borgani sari uning dunyoqarashini kengaytirish maqsadida didaktik
o’yinlarni tashkillashtirish;
- millatimiz va vatanimiz buyuk siymolarining suratlarini ko’rsatish (A.Navoiy,
Z.M.Bobur, A.Temur, M.Ulug’bek, J.Manguberdi ) va ular haqida bolalarga so’zlab
berish. Ularning Vatanimiz ozodligi, obodligi yo’lida qilgan samarali mehnatlari,
mashaqqatlari haqida so’z yuritish orqali bolalar ongida vatanparvarlik,
insonparvarlik, faxr-iftixor tuyg’ularini shakllantirish;
- bolalarda harbiy vatanparvarlik tuyg’ularini shaklantirishda milliy armiyamiz va
O’zbekiston Respublikasining davlat madhiyasi, gerbi, bayrog’i, bir so’z bilan
aytagan davlat ramzlari haqida so’zlab berish, suratlar, qisqa video roliklarni amalda
qo’llanilishi.
Maktabgacha ta’lim muassasasi (MTM) tarbiyalanuvchilarida vatanparvarlik,
insonparvarlik fazilatlarini shakllantirishda milliy qadriyatlar namunalari muhim
manba bo‘la olishini hisobga olib, ularni quyidagicha ifodalash mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |
