O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

Arteriyalarning tuzilishi
Arteriyalaming devori uch qavat pardadan tuzilgan (237-rasm). 
Ichki qavat qon tomir b o ‘shlig‘i tomonida bir qator endoteliy hu- 
jayralaridan iborat bo ‘lib, uning ostida subendoteliy va ichki elastik 
membrana joylashgan.
237-rasm.
Arteriya devorining
tuzilishi chizmasi: 
1
-endoteliy; 
2
-end-
oteliy osti qavati; 3,6 - vasa vasorum;
4-n. vasorum; 5-tunica extema; 7-tashqi
elastik membrana; 
8
-tunica media;
9—
ichki elastik membrana; 10-bazal mem­
brana.
0
‘rta qavat silliq mushak tolalari 
va ular o ‘rtasida joylashgan elastik tolalardan iborat. Tashqi qavat 
biriktiruvchi to ‘qimadan tashkil topgan. 
0
‘rta qavatdagi elastik va 
mushak tolalaming miqdoriga qarab arteriyalar uch turga bo‘linadi.
1
.Elastik turdagi arteriyalarga devorida elastik tolalar ko‘p 
bo‘lgan arteriyalar (aorta va o ‘pka poyasi) kiradi.
2.Mushak turdagi arteriyalarga o ‘rta va kichik kalibrdagi 
arteriyalar kiradi. Ulaming devorida mushak elementlari ko‘p bo‘lib, 
qisqarganda qon oqishini tezlatadi.
3. Mushak-elastik turdagi arteriyalar devorida mushak va elastik 
tolalar miqdori teng b o ‘ladi. Bu turga yirik arteriyalar (umumiy 
yonbosh, o‘mrov osti, umumiy uyqu) kiradi.
A’zolarga nisbatan joylashishiga qarab arteriyalar a’zo sirti 
arteriyalari va a ’zo ichi arteriyalariga b o ‘linadi. Agar arteriyalaming 
tarmoqlari boshqa arteriya tarmoqlari bilan qo‘shilsa, 
anastomoz
deyiladi. Agar arteriyalar to bo ‘lingunicha boshqa tomirlar bilan 
qo‘shilmasa bulami 
oxirgi arteriyalar
deyiladi.

---

Arteriya tizimi yangi tug‘ilgan chaqaloqda anatomik shakllangan 
bo‘ladi. Unda bola tug‘ilganidan keyin bo ‘ladigan o ‘zgarishlar 
yo‘ldosh qon aylanishining to ‘xtashi va o‘pka qon aylanishining 
boshlanishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Bola tug‘ilganidan keyin yoshga 
qarab arteriyalaming kengligi, uzunligi, aylanasi va devorining 
qalinligi o ‘zgarib boradi. 
0
‘smirlik davrida (12-16 yoshlar) 
arteriyalaming uzunligi va diametri 3 - 5 marta kattalashadi. Ular- 
ning o ‘sishi tana qismlari va a ’zolaming o ‘sishiga mos ravishda 
bo‘ladi.
A’zolar joylashishining o ‘zgarishi bilan ulaming yo‘nalishi, 
uzunligi va boshlanish sohalari ham o ‘zgaradi. Masalan, moyak 
yorg‘oqqa tushishi bilan moyak arteriyalari uzayadi. Ayrisimon bez 
yoshga qarab kichraygan davrida uning bir qism arteriyalari yo ‘qolib 
ketadi. Bola organizmida mushaklaming egat va kanallari yaxshi 
bilinmagani uchun ularda bo‘yin, qo‘l va oyoqdagi yirik arteriyalar 
yuza joylashgan bo ‘ladi.
Bolalarda a ’zo ichi qon tomirlari tizimi kattalamikidan farq qiladi. 
Bola a ’zolarining qon tomirlari zichligi maydon birligiga nisbatan 
yuqori bo ‘ladi. Bola hayotining birinchi yilida a ’zo ichi qon tomirlari 
tez takomillashadi. Ayrim yosh davrlarida arteriya tizimining har xil 
qismlarida tomirlar devorining tarkibiy qismi bir xil o‘zgarmaydi. 
Aorta devorida ko ‘proq tolali to‘qimalar bo ‘ladi. 0 ‘rta va mayda 
arteriyalarda silliq mushak hujayralari kattalashadi va yangidan 
paydo b o ‘ladi. Erta bolalik davrida elastik tolalaming ko ‘p b o ‘lishi 
o ‘sayotgan a ’zo tomirlarining cho‘ziluvchanligini ta ’minlaydi.