1 sintaksis (SO’z birikmasi)

---

 
1 
 
 
SINTAKSIS 
(SO’Z BIRIKMASI) 

---

 
2 
SINTAKSIS
Sintaksis
(grekcha – syntaxis – «tuzish» so’zidan olingan) grammatikaning bir bo’limi bo’lib, so’zlarning 
birikish yo’llari, so’z birikmasi, gap, ularning turlari, xususiyatlarini tekshiradi. 
Til birliklari 5 ta bo’lib ular: 
tovush, qo’shimcha, so’z, so’z birikmasi va gapdir
.
Sintaksis so'zlarning bir-biri bilan bog’lanishi hamda gap tuzilishi qonun-qoidalarini o'rganganligi uchun 
unda:
1) so'z birikmasi sintaksisi; 2) gap sintaksisi
Gap odatda bir so'zdan yoki bir necha so'zlarning o'zaro 
grammatik va mazmuniy bog'lanishidan ham tashkil topishi mumkin. Masalan, Kuz... Bog'larda mevalar qiyg'os 
pishgan.
 
Yuqoridagi gaplarning birinchisi faqat bir so'zdan tashkil topgan bo'lsa, ikkinchisi to'rtta so'zning o'zaro 
grammatik va mazmuniy bog'lanishi natijasida hosil bo'lgan. 
Gap ikki va undan ortiq so'ziardan iborat bo'lganda, bu so'zlar o'zaro grammatik va mazmun tomondan 
bog'lanadi. 
Eslab qoling. 
Bir so'zning boshqa so'zga ma'lum grammatik vositalar (grammatik qo'shimchalar, 
yordamchi so'zlar) yordamida bog'lanishi grammatik bog'lanish hisoblanadi. 
Masalan, yuqorida keltirilgan ikkinchi misolda 
bog’larda
 
so'zi 
pishgan
 
so'ziga -da
 
kelishik qo'shimchasi 
yordamida bog'lanyapti. 
Gapda so'zlarning bog'lanishi faqat grammatik bog'lanish bilan cheklanib qolmaydi. Bog'lanayotgan so'zlar 
mazmuniy tomondan ham o'zaro muvofiq bo'ladi. Masalan, 
gullamoq
 
so'zi 
gul chiqarmoq
 
ma'nosi bilan gullash 
xususiyatiga ega bo'lgan narsalarni bildiruvchi so'zlarga bog'lanadi: o'rik gulladi,-jiyda gulladi' kabi, lekin tosh, 
loy, suv
 
kabi so'zlar bilan bog'lana olmaydi. Yashnadi, rivojlandi
 
ma'nosi bilan yashnashi mumkin bo'lgan turli 
jamoa, tashkilot, mahalla nomlarmi-bildiruvchi so'zlarga ham bog'lanadi: qishloq gulladi, litsey gulladi
 
kabi. 
Ko'rinadiki, o'zaro bog'lanayotgan so'zlarda mazmuniy uyg'unlik bo'ladi. 
Har qanday til o'zining nutq tovushlari, so'zlari (iboralari) va qo'shimchalaridagi imkoniyatlarini sintaksisda, 
ya'ni gap qurilishida namoyon qiladi.