1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

3. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari.
Iqtisodiy tizimlar orasida bozor iqtisodiyoti oʻzining afzalliklari bilan ajralib turadi. 
Aynan shu afzalliklar mazkur iqtisodiy tizimning samarali va barqaror amal qilishi, 
rivojlanishiga zamin yaratadi. Eng avvalo, bozor iqtisodiyotining uchta ustun jihatini koʻrsatib 
oʻtish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
1. Resurslarni taqsimlashning samaradorligi. 2. Iqtisodiy faoliyat va tanlov erkinligi. 
3. Iqtisodiy sub’ektlar tinimsiz harakat va izlanishlarining ta’minlanishi. 
Bozor iqtisodiyotning yuqorida koʻrib chiqilgan asosiy afzalliklari bilan bir qatorda 
boshqa koʻplab 
ijobiy jihatlarini 
ham sanab oʻtish mumkin. Jumladan: - uning ishlab chiqarishning 
oʻzgaruvchan sharoitlariga moslashuvi va koʻnikishining 
yuqori darajasi; - fan va texnika yutuqlaridan foydalanish, ularni ishlab chiqarishga joriy etishning jadal 
sur’ati; - turli-tuman ehtiyojlarni qondirish, mahsulot sifatini oshirish qobiliyati; - buzilgan muvozanatni 
nisbatan tezlik bilan qayta tiklash; - cheklangan axborot – turli resurslarning narx darajasi va ularning 
sarflanish darajasiga 
yoʻnalgan holda bozor iqtisodiyotining muvaffaqiyatli amal qila olish imkoniyati. 
Bozor iqtisodiyotining asosiy ziddiyatlari bilan bir qatorda quyidagi 
kamchilik yoki
salbiy jihatlari 
ham mavjud: - atrof muhitni ishlab chiqarish va boshqa faoliyat turlari ta’siridan 
muhofaza qilish 
mexanizmining mavjud emasligi; - resurslarning qayta tiklanmaydigan turlarini sqlash imkoniyatining 
yoʻqligi; - mehnat qilish bilan bogʻliq kafolatlarning mavjud emasligi; - fanda fundamental va amaliy 
tadqiqotlarning rivojlanishiga koʻmaklashuvning yoʻqligi; - rivojlanishning beqarorligi hamda ijtimoiy 
ishlab chiqarishning pasayish holatlarining mavjudligi. 
4. Bozor tushunchasi va bozorning vazifalari.
Bozor tushunchasi bozor iqtisodiyotining markaziy kategoriyasi boʻlib, iqtisodiyot 
nazariyasida ham, xoʻjalik yuritish amaliyotida ham, barcha mamlakatlar tajribasida ham 
qoʻllaniladigan ilmiy-amaliy tushunchadir. 
Bozor tushunchasi yuzaki qaraganda oddiy tushunchaga oʻxshab koʻrinadi, ayrimlar 
bozorni tovarlar sotiladigan va xarid qilinadigan joy deb oʻylashadi. Lekin uning ichki 
mazmuniga e’tibor berilsa, u koʻp qirrali boʻlib, mazmuni oʻzgaruvchan ekanligini, turli 
davrlarda turli ma’noni anglatishini bilib olish mumkin. 
Bozor – 
ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar (sotuvchilar va xaridorlar) oʻrtasida pul 
orqali ayirboshlash jarayonida vujudga keladigan munosabatlar majmuasi. 
Bozorning asosiy vazifasi ishlab chiqaruvchilar tomonidan yaratilgan tovar va 

---

xizmatlarni, iqtisodiy resurslarni iste’molchilarga yetkazib berishdan iboratdir. 
Bozor ayirboshlash kategoriyasi boʻlib, ishlab chiqarishning uzluksiz takrorlanib 
turishiga yordam beradi. 
Bozor iqtisodiyotni tartibga solib turish vazifasini talab, taklif, raqobat va narxlar 
yordamida bajaradi.