1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

4. Pulning kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari.
Pul uzoq zamonlardan beri odamlarga ma’lum. Pulning 
kelib chiqishi turli nazariyotchilar tomonidan tovar ayirboshlash jarayonining rivojlanishi bilan bogʻliq 
holda tushuntiriladi. Pulning vujudga kelishi va mohiyatining turli ilmiy kontseptsiyalari mavjud boʻlib, 
ular orasida ratsionalistik va evolyutsion kontseptsiyalar muhim oʻrin tutadi. 
Ratsionalistik kontseptsiya 
pulning kelib chiqishini kishilar oʻrtasidagi bitim, kelishuv natijasi sifatida 
izohlaydi. Bu holat ularning tovarlarni ayirboshlash chogʻida qiymatlarning harakatlanishi uchun maxsus 
vositalar zarurligiga amin boʻlishiga asoslanadi. Pul kelib chiqishining 
evolyutsion kontseptsiyasiga 
koʻra 
ular ijtimoiy mehnat taqsimoti, tovar ishlab chiqarish va ayirboshlashning rivojlanishi natijasida vujudga 
kelgan. Qiymat shakllari va ayirboshlash rivojlanishining tarixiy jarayonini tadqiq qilish orqali tovarlar 
umumiy olami ichidan pul rolini bajaruvchi alohida tovarning ajralib chiqishini tushunish mumkin. 

---

Pulning mohiyatini toʻlaroq tushunish uchun uning quyidagi 
asosiy vazifalarini 
koʻrib chiqamiz: 1) qiymat 
oʻlchovi; 2) muomala vositasi; 3) boylik toʻplash vositasi; 4) toʻlov vositasi. 
5. Oʻzbekistonda milliy valyuta pul - soʻmning muomalaga kiritilishi va uni 2003 yil 15
oktyabrdan joriy xalqaro operatsiyalar boʻyicha erkin almashtirishini yoʻlga qoʻyilishi.
Har qanday 
mamlakatdagi tovar-pul munosabatlarining toʻlaqonli amal qilishi, eng avvalo, muayyan mamlakat milliy 
valyutasining mavjud boʻlishi hamda barqaror amal qilishini taqozo etadi. Mamlakatimizda milliy 
valyutaning ahamiyatiga katta e’tibor qaratilmoqda. Bu borada Prezidentimiz I.Karimovning: «Milliy 
valyuta – milliy iftixor, davlat mustaqilligining ramzi, suveren davlatga xos belgidir. Bu respublikaga 
tegishli umumiy boylik va mulkdir»
2
, degan 
soʻzlarini eslash oʻrinlidir. 
Oʻzbekistonning oʻz milliy valyutasini muomalaga kiritish ikki bosqichda amalga oshirildi: birinchi bosqich 
1993 yilning noyabr oyidan 1994 yilning iyunigacha boʻlgan davrni, ikkinchi bosqich esa 1994 yilning 
iyun-iyul oylarini oʻz ichiga oldi. 
Oʻzbekistonda milliy valyutani joriy etishda dastlab «soʻm-kupon»ning muomalaga kiritilishi 
quyidagilarga imkon yaratdi: birinchidan, milliy pul islohotining iqtisodiy, texnik va ijtimoiy tomonlarini 
optimallashtirish uchun respublika ichki iqtisodiyotidagi barcha real omillarni toʻla aniqlash va hisobga 
olish; ikkinchidan, mustaqil moliya-kredit va narx siyosatini yuritish boʻyicha muayyan tajriba orttirish; 
uchinchidan, milliy pul birligini joriy etish strategiyasi va mexanizmini oʻrganish, inflyatsiya jarayoniga 
qarshi kurash tadbirlari ishlab chiqish va sinovdan oʻtkazish, oʻzaro hisob-kitoblar mexanizmini yoʻlga 
qoʻyish va hokazo. 
Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 122-moddasi hamda «Oʻzbekiston Respublikasining Davlat 
mustaqilligi asoslari toʻgʻrisida»gi Qonunning 111-moddasiga, shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasi Oliy 
Kengashining 1993 yil 3 sentyabrdagi 952-XII-sonli qaroriga muvofiq, 1994 yilning 1 iyulidan boshlab 
Oʻzbekiston Respublikasi hududida milliy valyuta – «soʻm» muomalaga kiritildi.