21. YÜZyil tüRKÇESİnde yeni Ögeler ve yeni SÖZCÜkler

1.1.3. 
Yeni Ögenin Türleri Hakkındaki Görüşler 
Yeni öge (neolojizm) 
kavramı temelde biçim neolojisi ve anlam neolojisi olmak 
üzere iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Yapılan çalışmalara baktığımızda 
kavrama ait bu ayrımın alan üzerine çalışan uzmanlar tarafından 
detaylandırılarak geliştirildiğini görürüz. Örneğin; Rondeau yeni ögeleri biçim 
neolojizmi
, anlam neolojizmi ve alıntı sözcükler olmak üzere üç gruba 
ayırmaktadır. (Akt. Oktuğ, 2009, s.128). Alıntı sözcükleri biçim neolojizminin 
içinde gibi gözükse de Rondeau bunları dilin biçimsel ve anlamsal yapısından 
fark
lı olarak gruplandırır.
Yeni ögenin türlerine yönelik bir başka sınıflandırma Bussmann’a aittir. 
Bussmann yeni ögeleri türleri ba
kımından dört gruba ayırır ve bu grupları 
birbirinden kesin çizgilerle ayırmanın mümkün olmayacağını söyler. Ayrıca bazı 
yeni ögelerin birden fazla gruba dâhil edi
lebileceğini ekler (Akt. Bozkurt, s.32). 
Örneğin; “academic milieu “akademik çevre” ifadesi bu türde birden fazla gruba 
dahil olabilecek bir ifadedir. 
Bussmann’ın sınıflandırması: 

---

17 
a. Zaten var olan biçim bilgisel anlam
lar temeline dayalı ve sözcük yapımı 
kurallarına dayalı üretimler: “user-friendly” (kullanıcı dostu), “databank” 
(veri bankası), “decriminalize” (yasallaştırmak) 
b. Anlamsal transfer: 
“computer virus” (bilgisayar virüsü) 
c. 
Başka dillerden ödünçleme: “sauté” (hafifçe kızarmak) 
d. 
Mecazi kullanımla oluşturulanlar: “child’s play” (çocuk oyuncağı, kolay iş) 
Busmann sınıflandırmasını anlam neolojizmi içerisinde de incelenmekte olan 
anlamsal transfer ve mecaz ifadeler başlıkları ile derinleştirmiş; ödünçleme ile 
yine alıntı kelimeleri ayrı tutarak değerlendirmiştir. 
Matoré ise neolojizmlerin ortaya çıkışı hakkındaki görüşlerinde biçim neolojizmi 
olarak tanımladığımız yeni kelime türetme ve anlam neolojisi denilen var olan 
kelimeye yeni bir anlam yükleme yollarına ek olarak bir de dil bilgisi 
kategorisinde sözcüğün geçirdiği değişimden bahsetmektedir (Akt. Emecan, 
1998, s.22). Emecan, 
sıfat olarak kullanılan ideal sözcüğünün zamanla ad 
olarak kullanılmasını buna örnek olarak verir. Bu durum kelimenin yaşadığı 
işlevsel bir yeniliktir. Aynı zamanda bu işlevsel değişim onun zaman içerisinde 
farklı anlamlar kazanmasına da yol açabilir.
Sablayrolles neolojizmleri zamanla dildeki yerini alacak anlamsal yenilikler 
olarak kabul eder ve toplumsal yönüne dikkat çeker. Bun
a karşın, kelime uygun 
yapıda değilse gündemden düşerek unutulur. Buna bağlı olarak neolojizmleri 
geçici (ponctuels) ve kalıcı (durables) olarak ikiye ayırmanın mümkün olduğunu 
söyler. (Akt. Şafak, 2018, s.5) Bu da neolojizmleri sınıflandırma noktasında 
ortaya koyulan farkl
ı bir bakış açısıdır. Oysa kastedilen kavram “anlık 
oluşumlar” ise bunlardan kalıcı olanları yeni ögeler ve unutulanları da moda 
sözcükler olmalıdır.

---

18 
Şafak, Rozentel ve Telenkova’nın neolojizmleri “tesadüfi” (tesadüfen 
oluşturulmuş) ve “olağan” (kurallı) yeni sözcükler şeklinde tanımladığını ifade 
etmektedir. 
Dilde mevcut olan kelime oluşturma modellerine uyan, fakat henüz 
toplum tarafından dilsel norm çerçevesinde kullanılması tam olarak oturmamış 
olan kelimeler “kurallı” neolojizmlerdir. Tesadüfi neolojizmeler ise dilin kelime 
türetme modellerine uymayan, anlık olarak üretilen ve kullanılan, daha fazla 
kişisel kaynaklı neolojizmlerdir (2018, s.8).