Нинг ўзгаришига олиб келади/, ћаво оќими йўналишининг таъсири /хона ичидаги микро иќлимнинг ўзгаришига олиб келади/; ќуёш нури энергиясининг таъсири /конструкция материал физик-техник хусусиятларининг ўзгаришига олиб келади

2.10.2. Биноларнинг зилзила бардошлиги. Хажмий-планлаштириш ва 
конструктив ечимлар хусусиятлари 

---

111 
Бино 
ва 
иншоотларнинг 
зилзила 
таъсирига 
чидамлилиги 
зилзилабардошлик дейилади. Ер қимирлайдиган раёнларда биноларнинг 
етарлича зилзилабардошлигини таъминлаш учун бу конструксияларга оғирлик 
кучларидан ташқари зилзила пайтида горизонтал кучлар ҳам таъсир этишини 
ҳисобга олиш керак бўлади. Бу кучлар ўқтин-ўқтин такрорланиб турувчи 
характерга эга бўлиб, ҳар хил йўналишда таъсир этиши мумкин. 
Қурилиш нормалари ҳисоблаш ишларини осонлаштириш мақсадида 
бинонинг энг катта ва энг кичик бикирлигига тўғри келувчи симметрия ўқлари 
бўйича йўналган биргина горизонтал сейсмик ҳисобга олиши тавсия этади. 
Ер қимирлайдиган раёнларда аҳоли яшайдиган турар-жой бинолари 
қуришда кўпроқ кўкаламзорлаштирилган зоналар ва бинолар оралиғида бўшлиқ 
жойлар қолдирилган бўлиши керак. Бу тадбир асосан ёнғинга қарши тадбир 
ҳисобланиб, ёнғин тарқалишининг олди олинади. Булардан ташқари, норма 
бўйича кўча кенглиги ва бинолар оралиғи 15-20% каттароқ қилиб олинади. 
Бино ва иншоот лойиҳасини ишлаб чиқишда қуйидаги асосий 
қоидаларга амал қилиш талаб этилади. 
Ҳажмий планлаштириш ва конструктив ечимлар симметрия ҳамда масса 
ва бикирликни баробар тақсимланиш шартларини қониқтириши керак. 
Агар бино вазифасига ва меъморий планировка талабларига кўра 
носимметрик ва мураккаб формада қурилиши талаб этилган бўлса, бунда бино 
планини антисейсмик чоклар билан бўлакларга бўлиб чиқилади. Бу чоклар 
ўлчамлари нормада кўрсатилгандан катта бўлган бино планларини оцекларга 
ажратишда ҳам қўлланилади. 
Деворлари кўтарувчи бўлган биноларда антисейсмик чоклар қўш девор 
ўрнатиш билан, синчли биноларда эса ёнма-ён рамалар (қўшалоқ рамалар) 
ўрнатиш орқали ҳосил қилинади. Чоклар эни элементларнинг эркин горизонтал 
силжишини таъминлаш керак. Пойдеворларда чоклар, агар улар бир вақтнинг 
ўзида чўкиш чоки бўлмаса, қолдирилмаса ҳам бўлади. 
Бино ёки унинг айрим қисмларининг пойдеворлари бир хил сатхда 
жойлашиши керак. Кўтарувчи тош деворлар пойдевори лентасимон бўлиши 
лозим. Агар қозиқ пойдеворлар ишлатиладиган бўлса, у холда қозиқ 
пойдеворларнинг “қозиқ устун”тури афзал бўлади. Биноларнинг синчли 
турларида устун ости пойдеворлари қуйма ёки йиғма темир-бетондан қилиниб, 
улар ўзаро пойдевор тўсини ёрдамида туташтирлган бўлади. 
Тош деворлари кўтурвчи бўлган биноларнинг устиворлиги ва фазовий 
бикирлиги бино ички ва ташқи деворларининг бутун узунаси бўйича ва ҳар бир 
қават ора ёпмаси плиталари текислигида жойлаштирилган антисейсмик 
белбоғлар ёрдамида таъминланади. Бундай белбоғлар қуйма ёки йиғма темир-
бетондан ёки металлдан ясалган бўлиши мумкин. Қуйма белбоғлар арматуралари 
узлуксиз бўлади. Йиғма белбоғларда эса бикр горизонтал рамага закладка 
деталлари пайвандланади ёки очиқ қолдирилган арматураларни ўзаро 
туташтириб, устидан бетон ётқизилади. 
Антисейсмик белбоғлар кенглиги одатда девор қалинлиги каби бўлади. 
Деворлар қалинлиги 500 мм дан катта бўлганда белбоғ қалинлигини 120 мм 
кичик қилиб олиш мумкин. Белбоғ баландлиги кўпинча 150 мм ва ундан катта 
бўлади. 

---

112 
Ғиштин деворли бинолар ҳар бир бўлмасида элементларнинг 
конструктив ечими ва уларнинг материаллари бир хил қилиб олиниши, шу билан 
бирга дераза ораси деворлари ва эшик, дераза ўринлари бир хил катталикда 
бўлиши керак. Деворлар туташган жой арматура турлари билан кучайтрилади. 
Зилзила кучи 7, 8 ва 9 балл бўлган раёнларда кўтарувчи ғиштин 
деворларнинг бинонинг ҳар бир қаватига тўғри келадиган баландлиги зилзила 
кучига мувофиқ 6, 5 ва 4 м дан ошмаслиги керак. Шу билан бирга зинапоя, парда 
девор ва бошқа конструктив элементларни мустахкам ўрнатиш тадбирлари ҳам 
кўриб чиқилади.