Мавсумий тебранишлар (ўзгариб туришлар) – бу ҳар бир вақт даврида такрорланиб турувчи йил вақтининг ўзгариши билан боғлиқ ўзгариб туришлар

Мавсумий тебранишлар (ўзгариб туришлар) – бу ҳар бир вақт даврида такрорланиб турувчи йил вақтининг ўзгариши билан боғлиқ ўзгариб туришлар.

• Мавсумий тебранишлар (ўзгариб туришлар) – бу ҳар бир вақт даврида такрорланиб турувчи йил вақтининг ўзгариши билан боғлиқ ўзгариб туришлар.

Бундай ўзгаришлар бевосита бошқа омилларнинг ўзгариб туришлари билан боғлиқ бўлиши мумкин, масалан, ёз даврида салқин ичимликларни истеъмол қилиш ҳаво ҳароратига боғлиқ. Ўзаро боғлиқлик билвосита (иккиламчи) омиллар билан шартланган бўлиши мумкин: сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, масалан, йил якунига келиб аҳоли даромадларининг мавсумий ўсиши (мукофотлар, «ўн учинчи» маош ёки дивидентлар тўланиши), ёзда консервантлар тайёрлаш даврида шакар нархининг ошиши.

• Бундай ўзгаришлар бевосита бошқа омилларнинг ўзгариб туришлари билан боғлиқ бўлиши мумкин, масалан, ёз даврида салқин ичимликларни истеъмол қилиш ҳаво ҳароратига боғлиқ. Ўзаро боғлиқлик билвосита (иккиламчи) омиллар билан шартланган бўлиши мумкин: сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, масалан, йил якунига келиб аҳоли даромадларининг мавсумий ўсиши (мукофотлар, «ўн учинчи» маош ёки дивидентлар тўланиши), ёзда консервантлар тайёрлаш даврида шакар нархининг ошиши.

• Агар йил мобайнида бир неча йил учун кўрсаткич даражаси фақат бир марта ошса (пасайса), у ҳолда бир мавсумий цикл ҳақида сўз боради; агар давр мобайнида бир неча марта энг кам ва энг кўп тебранишлар кузатилса, у ҳолда мавсумий ўзгариб туришлар статистик модели олинган циклик (даврий) жараёнига мувофиқ танланади.

• Таъкидлаш лозимки, вақт қатори ҳамма вақт ҳам мавсумий (циклик) таркибий қисмни ўзида мужасам этмайди. Мавсумий ўзгариб туришларнинг мавжудлигини ёки мавжуд эмаслигини текшириш қандайдир (дисперсион, гармоник) мезон ёрдамида ёки графикни тузган ҳолда кўз билан амалга оширилади.

• Агар мавсумий жараённинг мавжудлиги тасдиқланса, мавсумий таркибий қисм ажратилади. Мавсумий таркибий қисмнинг қийматлари сирғанувчи ўртача катталик ва аддитив ёки мультипликатив моделни тузиш билан ҳисоблаб чиқилади.

• Аддитив модель yt = vt + vt + t кўринишга эга бўлиб, у мавсумий ўзгариб туришлар амплитудаси вақт ўтиши билан ўзгармаган тақдирда қўлланилади. Агар катта мавсумий ўзгаришлар рўй берса, у ҳолда yt = иt ∙ vt ∙  t мультипликатив моделдан фойдаланиш мумкин.

• Мавсумий ва циклик (даврий) ўзгариб туришлар регрессион, спектрал ва итерация усуллари ёрдамида аниқланади. Ана шундай усуллардан бири – мавсумий тебраниш тўлқинини тузиш ва мавсумийлик индексларини ҳисоблаб чиқиш усулидир.