«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
19.5. GAZ KONDENSATI KONLARIDA KONDENSAT 
ZAXIRALARINI HISOBLASH 
 
Gaz kondensati konlarida gaz zaxiralarini hisoblash gaz uyumlari uchun 
qo’llanilgan (hajmiy va bosim pasayishi) metodlari bilan bajariladi. Gaz zaxiralari 
aniqlagandan so’ng 1 kub metr gazga to’g’ri keladigan kondensatning o’rtacha 
miqdori grammlarda aniqlanib, so’ngra kondensat zaxiralari hisoblanadi. Dastlab 
kondensat miqdori qatlam sharoitlarida hisoblanadi, so’ngra turli separatsiya 
rejimlarida cho’kib qoladigan barqaror kondensat miqdori va uning fraktsion tarkibi 
va zichligi aniqlanadi. 

---

432 
Ma’lumki, metanga yuqori uglevodorodlar qo’shilganda ko’pgina holatlarda 
aralashma hajmi o’sha temperatura va bosimda ko’paymay, balki metan hajmidan 
kam bo’lar ekan. Bu hodisa ko’pincha gazda pentanlar miqdori 5-10% dan ko’proq 
miqdor bo’lganda va mutlaq bosimda 35 MPa dan oshmaganda kuzatiladi. Gaz 
kondensati uyumlaridagi gazlarda pentan va yuqori uglevodorodlar miqdori 1 dan 
5% gacha, bosim esa ba’zan 35 MPa dan yuqori bo’lganda «manfiy hajm» qiymati 
gaz zaxiralarini odatdagi metodlar bilan hisoblash aniqligiga deyarli ta’sir qilmaydi 
(xatolik 0,2 dan 1% gacha). 
Barqaror kondensatning balans zaxiralari uyumdagi gazning balans zaxiralari 
ma’lumotlari bo’yicha massa birliklarida quyidagi nisbati bo’yicha aniqlanadi: 
R
ρ
V
Q
к
0

0
(19.16) 
yoki 
к
0
0
q
ρ
V
Q

, 
(19.17) 
bunda Q
0
- standart sharoitlarda barqaror kondensatning boshlang’ich balans 
zaxiralari, m
3
; V
0
- ctandart sharoitlarda gazning boshlang’ich balans zaxiralari 
(kondensat bilan birgalikda), m
3
; 

k
- barqaror kondensat zichligi, t/m
3
; R - ctandart 
sharoitlarda o’rtacha boshlang’ich gaz kondensati omili, m
3
/m
3
; q - standart 
sharoitlarda barqaror kondensatning gazdagi o’rtacha boshlang’ich miqdori, m
3
/m
3
. 
Tajriba ma’lumotlari bo’yicha aniqlangan (kondensat bilan hisoblanganda) 
kondensat bera olish koeffitsienti miqdori 0,75 ga etadi, qatlam bosimini saqlash 
bilan uyum oqilona ishlatilganda kondensat bera olishni 0,9-0,92 gacha ko’tarish 
mumkin. 
Shuni nazarda tutish kerakki, gaz kondensati uyumlaridan foydalanishda qatlam 
bosimi pasayishiga ko’ra gazdan o’ta qaynovchi fraksiyalar suyuqlik fazasi tarzida 
qisman ajralib chiqadi, shuning uchun ham gaz tarkibi unda o’ta qaynovchi 
fraksiyalar kamayishi yo’nalishida o’zgarib boradi. Qatlam bosimi pasayishi 
natijasida gazning zichligi va o’ta siqiluvchanlik koeffitsienti o’zgarib boradi. 
Shuning uchun gaz zaxiralarini to’g’riroq aniqlash uchun laboratoriya tadqiqotlari 
olib borish zarur, bu maqsadda vaqti-vaqti bilan gaz namunalaridan olib turiladi. 
Uyumlarda sodir bo’ladigan bunday o’zgarishlarni hisobga olmasdan turib, tarkibida 
400-500 sm
3
/m
3
atroflarida suyuq fazasi bo’lgan qatlam gazi uchun o’rtacha qatlam 
bosimini aniqlashdagi xatolik 15% ga etadi (r/z nisbati esa - 17% ga yaqin), bunday 
xatoliklar, tabiiyki, gaz zaxiralarini to’g’ri aniqlash imkonini bermaydi. 
Agar gazdagi suyuqlik fraksiyasi miqdori 150-200 sm
3
/m
3
bo’lsa, o’rtacha 
qatlam bosimini (r
sr
) aniqlashdagi xatolik 5% dan kam bo’ladi, bunday holatda r
sr
hisoblashda qatlamda cho’kib qolgan suyuq faza hajmining va gaz fazasi tarkibining 
o’zgarishini e’tiborga olmasa ham bo’ladi. 
Shunday qilib, gaz kondensati konlaridagi gaz zaxiralarini hisoblashda gazda 
gazsimon holatda bo’lgan kondensat ulushini hisobga olish lozim. Chunki, gazsimon 
kondensat suyuq faza tarzida ajralib chiqqandan so’ng hisoblangan gaz zaxiralarining 
hajmi shu ajralib chiqqan kondensat hajmi hisobiga kamayadi. Bu qiymat gaz 

---

433 
zaxiralari katta va gazda kondensatning miqdori yuqori bo’lganda muhim ahamiyatga 
ega bo’ladi. 
Gaz holatidagi kondensatning gazdagi miqdorini quyidagi nisbat bo’yicha 
aniqlash mumkin: 
3
0
10
M
4
,
22
Q
V

,
(19.18) 
bunda V 

standart sharoitlarda qatlam gazidagi gaz fazasi ko’rinishidagi 
kondensat miqdori, m
3
; Q
0

kondensatning balans zaxiralari, t; M 

kondensatning 
molekulyar massasi
1)
.
Qatlam gazida gaz holatidagi kondensat hajmi (standart sharoitlarda) qatlam 
gazidagi og’ir yuqori molekulyar uglevodorodlar miqdoriga bog’liq bo’lib (19.18) 
formula bo’yicha aniqlanadi. 
Masalan, gaz kondensati uyumida gaz zaxiralari 50 mlrd.m
3
barqaror 
kondensatning boshlang’ich miqdori 150 g/m
3
bo’lsa, u holatda kondensatning 
boshlang’ich zaxiralari 7,5 mln.t ni tashkil qiladi. (19.18) formula yordamida qatlam 
gazining gaz fazasidagi kondensat hajmi 1,68 mlrd.m
3
yoki boshlang’ich gaz 
zaxirasidan 3% ni tashkil etishini aniqlash mumkin
2)
. Gaz zaxiralari 50 mlrd.m
3
, 
barqaror kondensaning boshlang’ich miqdori 500 g/m
3
bo’lsa, kondensat zaxiralari 
25 mln.t ga teng bo’ladi. (19.18) formula bo’yicha aniqlangan gaz fazasidagi 
kondensat hajmi 5,6 mlrd.m
3
ni, ya’ni boshlang’ich gaz zaxirasining 9% ga yaqinini 
tashkil qiladi. Bu miqdorni erkin gaz zaxiralarini hisoblashda e’tiborga olish zarur.