«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
8.2.2. Neft zaxiralarini statistik 
metod bilan 
hisoblashning umumiy sxemasi 
 
1960 yilgacha A toifali zaxiralar ikki toifaga bo’linardi: A
1
toifali (tayyorlangan 
zaxiralar) va A
2
toifali (razvedka qilingan zaxiralar). Hozirgi vaqtda faqat umumiy A 
toifali zaxiralar ajratilib, u ko’proq hajmiy metodda aniqlanadi, chunki bu usulda A
1
va A
2
toifali zaxiralarni ajratish qiyinroqdir. A
1
va A
2
toifali zaxiralarni ayrim-ayrim 
hisoblash faqat statistik metod bilan bajarilishi mumkin. Statistik metod asosan nefti 
tugayotgan konlardagi zaxiralarni qayta hisoblashda qo’llaniladi. 
Neft zaxiralarini statistik metod bilan hisoblashda A toifali zaxiralarni bir yo’la 
hisoblash qiyin kechadi, shu sababli hisoblash ishlari dastlab nefti avvaldan chiqarib 
olinayotgan va nefti tugayboshlagan maydonlar uchun va shu maydonda (ilgarigi A
1
toifa) neftlilik chegarasi ichida razvedka qilingan va yangi qazilgan quduqlar uchun 
A
2
toifa bajariladi. Bu zaxiralar yig’indisi A toifa bo’yicha umumiy zaxiralarni 
beradi. 
Sanoat ahamiyatiga molik neft zaxiralarining hisoblanadigan qiymatlari konni 
ishlatish tizimi va sur’atiga ko’ra o’zgarishi mumkin, shu sababli alohida konlar 
bo’yicha olinadigan qiymatlarni o’zaro taqqoslash uchun statistik metod qo’llaganda 
quyidagi amallar bajariladi: 
1. Konni ishlatishning qabul qilingan sistemasiga binoan qatlamga 
burg’ilanadigan quduqlar bir maromdagi uchburchak to’ri bo’yicha shartli ravishda 
loyihalanadi va quduqlar batareya sxemasida joylashtiriladi, bunda statistik metoddan 
foydalanish mumkin bo’lmaydi. 
2. Barcha burg’ilanishi mumkin bo’lgan va belgilangan (qabul qilingan 
masofaga muvofiq) quduqlar hisoblash sanasiga (odatda kalendar yilning 1 
yanvariga) ishga tushirilgan, deb faraz qilinadi.
18.6-rasm. 
Quduqlar 
unumdorligining 
ehtimoliy egri shizig’i 

---

398 
So’ngra ayrim qatlamlarning hisoblash rejalariga ko’ra neftlilikning hozirgi 
vaqtdagi va dastlabki chegaralari o’tkaziladi va toifalar bo’yicha zaxiralar chegaralari 
ajratiladi. 
Eski (ishlatilayotgan) quduqlar bo’yicha zaxiralarni hisoblashda
ehtimoliy 
unumdorlik egri chizig’i chiziladi. Buning uchun ikkita jadval tuziladi: 1) ehtimoliy 
unumdorlik egri chizig’i asosida olingan dastlabki ma’lumotlar jadvali (18.4-jadval); 
2) o’rganilayotgan (tadqiqot qilinayotgan) qatlam bo’yicha hisoblash sanasida ishlab 
turgan quduqlar fondlari haqidagi daliliy ma’lumotlar jadvali (18.5-jadval). 
18.4-jadval 
Ikki debit oraliqlari 
Debitning oylik pasayish koeffitsienti 
18.5-jadval 
Ikki debit oraliqlari 
Ishlab turgan 
quduqlar soni 
Hisoblash sanasida bir quduqqa 
to’g’ri keladigan o’rtacha debit 
Ushbu jadvallarni tuzish hisoblash ishlarini bir muncha osonlashtiradi. Aytaylik, 
quduq debitining 

oldingisi 100 t/sut va keyingisi 80 t/sutka bo’lgan. Keyingi 
debitni oldingisiga nisbati debit pasayishini oylik koeffitsienti deyiladi, ushbu holda 
80:100=0,8 ga teng. Debit pasayishining oylik koeffitsientini bilgan holda barcha 
keyingi debitlarni hisoblash mumkin. Masalan, 80x0,8=64 t/sut, keyingisi 
64x0,8=51,2 t/sut va h.k. SHunday qilib, egri chiziq bo’yicha murakkab 
hisoblashlarsiz barcha keyingi debitlar aniqlanadi. SHuni e’tiborga olish kerakki, 
debit pasayishining oylik koeffitsienti qiymati egri chiziqning barcha uchastkalari 
uchun doimiy bo’laolmaydi.
Daliliy ma’lumotlar jadvalini tuzishdan tashqari, ishlab turgan quduqlar fondi va 
hisoblash sanasida bir quduqqa to’g’ri keladigan o’rtacha debit (yoki kirish debiti) 
aniqlanadi. Buning uchun ehtimoliy unumdorlik egri chizig’idagi debitlar oralig’i 
barcha ishlayotgan quduqlar debiti oraliqlariga mos holda ajratiladi; ular uchun debit 
pasayishining o’rtacha oylik koeffitsientlari hisoblanadi. Belgilangan oraliqlar 
bo’yicha bir quduqqa to’g’ri keladigan o’rtacha kundalik (kirish) debiti quduqlar 
bo’yicha hisoblanadi (o’rtacha arifmetik qiymat tarzida). So’ng qoldiq zaxiralar 
hisoblanadi. Masalan, 18.6-jadvalda quduqlar debiti qiymati logarifmlarda berilgan. 
18.6-jadval 
Debitning logarifmlardagi qiymati 
Debit pasayishining oylik koeffitsienti 
oldingi 
keyingi 
logarifm-
larda 
o’rtacha 
miqdorga 
kiritilgan tuzatish 
raqamlarda 
1 
2 
3 
4 
5 
1,350 
1,317 
-0,033 
- 
- 
1,250 
1,250 
0 
-0,028 
0,937 

---

399 
1,150 
1,100 
-0,050 
-0,025 
0,944 
1,050 
1,025 
-0,025 
-0,031 
0,931 
0,950 
0,930 
-0,020 
-0,015 
0,966 
0,850 
0,850 
0 
-0,018 
0,959 
0,650 
0,616 
-0,034 
-0,011 
0,975 
0,550 
0,550 
0 
- 
- 
Quduq debitining oylik pasayish koeffitsientlarini aniqlash uchun quyidagi 
hisoblashlar bajariladi (18.7-jadval). Logarifmlarda ifodalangan keyingi debitlardan 
oldingilari ayriladi va debit pasayishining oylik koeffitsientlari aniqlanadi; ularga 
zaruriy o’rtacha tuzatishlar kiritiladi va ketma-ket turgan uchta koeffitsientlar 
yig’indisi olinib, uchga bo’linadi. 
18.7-jadval 
Debit qiymati oralig’i 
Debit pasayishining o’rtacha oylik koeffitsienti 
logarifmlarda 
raqamlarda 
1,350-1,025 
22,4-10,6 
0,937 
1,025-1,699 
10,5-0,5 
0,966 
Ya’ni (3 ustundan tegishli raqamlar olinadi): 
0,028
3
0,050
0
0,033



, 
so’ng 3 ustundan keyingi uchta raqamlarni olamiz: 
0,025
3
0,025
0,050
0



va h.k. 
Shundan so’ng antilogarifmlar va oylik pasayish koeffitsientlari raqamlarda 
hisoblanadi (18.6-jadvalga qarang). Debit pasayishining oylik koeffitsientlari ikkita-
uchta oraliqlarga birlashtiriladi, ushbu holda ikkita oraliq uchun: 
birinchi oraliq (5 ustundan olinadi) 
0,937
3
0,931
0,944
0,937



, 
ikkinchi oraliq (5 ustundan olinadi) 
0,966
3
0,975
0,959
0,966



. 
Shunday qilib, debit oraliqlari va ularga mos keluvchi debit pasayishining 
o’rtacha oylik koeffitsientlari hisoblab topiladi (18.7-jadval). 
Debit qiymati oraliqlari 10,5 t va undan past bo’lganda quduq «umri» oxirigacha 
bir xil oylik pasayish koeffitsienti qabul qilinadi. Quduqning yakuniy o’rtacha 
sutkalik debiti shartli ravishda 0,5 t ga teng deb qabul qilingan. 

---

400 
Rentabelli debitning o’rtacha oylik minimal qiymati quduq chuqurligiga, 
ishlatish metodi va sharoitlariga, neft sifati va boshqa omillarga bog’liq bo’lib, uning 
miqdori ushbu masala bo’yicha mavjud qo’llanmalarga asoslanib belgilanadi. 
Yuqorida qayd qilingan debit oraliqlari bo’yicha (18.7-jadvalga qarang) barcha 
foydalanilayotgan quduqlar kundalik o’rtacha debitlariga ko’ra guruhlarga bo’linadi 
va ularning dastlabki debiti aniqlanadi. 
Masalan, ushbu qatlam ishlanganda 10 quduqning har biridan o’rtacha sutkalik 
qazib chiqarish 15 t ga teng, 15 quduqning har biridan o’rtacha sutkalik qazib 
chiqarish 7 t ga teng bo’lgan. Bu holda birinchi guruhdagi quduqlarga dastlabki 
o’rtacha debiti 15 t, ikkinchi guruhga esa 7 t deb qabul qilinadi. 
Vaqtincha to’xtatilgan quduqlarni hisobga olish muhim masalalardan biri 
hisoblanadi. Ularning debitini belgilashda oxirgi ish kunining o’rtacha sutkalik debiti 
(agar quduq zaxiralarni hisoblashdan 2-3 oy oldin to’xtatilgan bo’lsa) yoki yuqorida 
qayd qilingan ishlatish quduqlari guruhlaridan birining joriy sutkalik debiti qabul 
qilinadi. 
Quduqlarning ikki guruhi bo’yicha qoldiq zaxirani hisoblash quyidagicha 
bajariladi: 
1. Birinchi guruh 

10 ta quduqning dastlabki debiti 15 t. 
Debitlarning birinchi oraliqlari uchun 
1
1
1
2
1
1
a
K
1
K
a
a
S




, 
(18.16) 
bunda S
1

bir quduq uchun 22,4-10,6 t oraliqdagi debitlar yig’indisi; a
1

birinchi oraliqdagi 15 t ga teng dastlabki debiti; a
2

birinchi oraliqning 10,6 t.ga teng 
yakuniy debiti; K
1

birinchi oraliq uchun 0,937 ga teng pasayishning o’rtacha oylik 
koeffitsienti. Tenglikdan 
n
q
a
n
1
i
i
1



, 
bunda q
i

bir quduq debiti; n 

quduqlar soni. 
Demak,
65,4
15
0,937
1
0,937
10,6
15
S
1






. 
Debitlarning ikkinchi oralig’i uchun 
2
2
2
n
2
2
a
K
1
K
a
a
S




, 
(18.17) 
bunda S
2

bir quduq uchun 10,5

0,5 t oraliqdagi debitlar yig’indisi; a
2

ikkinchi oraliqdagi 10,5 t ga teng dastlabki debiti; a
n

0,5 t.ga teng minimal o’rtacha 

---

401 
sutkalik rentabel debit; K
2

ikkinchi oraliq uchun 0,966 ga teng pasayishni o’rtacha 
oylik koeffitsienti. 
Demak,
284,2
10,5
0,966
1
0,966
0,5
10,5
S
2






. 
Birinchi guruh quduqlari uchun qoldiq zaxira (284,2+65,4)30

10

0,8=83904 t, 
bunda 30 

oydagi kunlar soni; 10 

birinchi guruhdagi quduqlar soni; 0,8 

ishlatish 
koeffitsienti (bunda 0,8 qiymati shartli ravishda olingan; ishlatish koeffitsienti har 
qaysi muayyan hol uchun aniqlanishi zarur). 
2. Ikkinchi guruh 

dastlabki debiti 7 t bo’lgan 15 ta quduq. 
YUqorida qayd qilinganlarga muvofiq 
184,7
7
0,966
1
0,966
0,5
7
S
3






. 
Ikkinchi guruh quduqlari uchun qoldiq zaxira 184,7

30

15

0,8=66492 t. 
Barcha 
25 
ta 
ishlatish 
quduqlari bo’yicha 
umumiy qoldiq zaxira 
83904+66492=150396 t ga teng.