«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 

---

393 
18.2. STATISTIK METOD 
 
Quduq debitining pasayishini ko’rsatuvchi egri chiziqni o’rganishga asoslangan 
neftning yer osti zaxiralarini hisoblash metodi. MDH da debitning pasayishi egri 
chizig’ini tuzishda matematik statistika qo’llanilgandan boshlab, u 
statistik metod 
deb nomlandi. 
Statistik metodning rivojlanishiga V.V.Bilibin (1930) ishlari yordam berdi; 
ularda neft zaxiralarini hisoblash uchun matematik statistika metodlarini qo’llanishi 
ko’rilgan. Matematik statistika metodlari debitning pasayishi egri chiziqlarini 
tuzishda ma’lumotlarni katta aniqlikda hisoblash imkonini berdi. 
Har xil turdagi egri chiziqlarni chizishda dastlab olingan va keyin bo’ladigan 
o’zgarishlar to’g’risidagi ma’lumotlarni umumlashtirish va ekstrapolyatsiya qilish 
usullaridan foydalaniladi. Egri chiziq yordamida yoki matematik hisoblashlar orqali 
uyumdan olinadigan zaxiralar hisoblanadi. 
Hozirgi vaqtda statistik metod konni ishlatishning so’ngi bosqichidagi zaxirasini 
aniqlashda qo’llaniladi. 
18.2.1. Mahsuldorlikning ehtimoliy egri chizig’i 
 
Ma’lum bir sharoitda quduqlar yordamida ishlatilayotgan qatlamning tabiiy neft 
beraolishini ifodalovchi daliliy ma’lumotlar mavjud bo’lganda statistik metoddan 
foydalanish mumkin. Qatlamga ta’sir etish tadbirlari o’tkazilayotganda esa 
zaxiralarni hisoblash uchun statistik egri chizig’ini qo’llash maqsadga muvofiq emas. 
Bundan tashqari, egri chiziqni tuzishda vaqti-vaqti bilan hamda debiti chegaralab 
ishlatilayotgan quduqlardan olingan ma’lumotlarga asoslanish mumkin emas. 
Shuningdek, samarador suvbosimli rejimda ishlatilayotgan qatlamlar uchun ham 
statistik metodni qo’llashdan ma’no yo’q. Demak, statistik metodni erigan gaz 
rejimidagi qatlam uchun gaz-bosimli (gaz qalpog’i rejimida) va istisno tariqasida, suv 
bosimli rejimdagi mahsuldor bo’lmagan qatlamlar uchun qo’llash mumkin. 
Quduq debiti yig’indisi miqdori, uning boshlang’ich debiti qiymati va debitni 
vaqt davomida o’zgarish dinamikasi bilan aniqlanadi, shu sababli chizilgan barcha 
egri chiziqlar ikkita asosiy guruhga bo’linadi: 1) boshlang’ich debit egri chizig’i va 
2) unumdorlik egri chizig’i. Boshlang’ich debit egri chizig’i hali burg’ilanmagan 
quduq uchun dastlabki debitni aniqlashga xizmat qiladi. Unumdorlik egri chizig’i 
quduq «umri» oxirigacha qandaydir ma’lum debitni (boshlang’ich yoki kundalik) 
pasayish sur’atini o’rnatishga imkon beradi.
Hozirgi vaqtda quduqlarni ishga tushirishda qo’shni uchastkada joylashgan 
quduqlarning kundalik debitlari ma’lumotlaridan foydalaniladi. Agar qatlamlar 
yangi, hali burg’ilanmagan bo’lsa, u holda yangi burg’ilanadigan quduqlarning 
boshlang’ich debitini aniqlash uchun eng yaqinda joylashgan, geologik tuzilishiga 
ko’ra o’xshash bo’lgan burg’ilangan qatlamlar ma’lumotlaridan foydalaniladi. 
Quduqda boshlang’ich o’rtacha sutkalik debit (birinchi oy ishlatishda) 
aniqlangandan so’ng yil davomida boshlang’ich debitning pasayish sur’ati kuzatib 
boriladi va ushbu quduq bo’yicha neft zaxirasini hisoblashda unumdorlik egri 
chizig’ining ayrim oraliqlari bo’yicha olingan ma’lumotlardan foydalanish mumkin. 
Statistik metodni qo’llaganda boshlang’ich ma’lumotlar sifatida quduq bo’yicha neft 

---

394 
debiti hisoblanadi. Statistik egri chiziqlarni tuzishda odatda har oy bo’yicha 
aniqlangan o’rtacha sutkalik debitlardan foydalaniladi. SHu munosabat bilan har 
qaysi tekshirilayotgan qatlam uchun boshlang’ich daliliy ma’lumotlar jadvali tuziladi 
(18.1-jadval). 
Neft zaxiralarini hisoblashda ikkita eng yaqin debitlarning o’zaro bog’liqligini 
aniqlash uchun korrelyatsiya jadvallaridan foydalaniladi. Bu jadvallar egri chiziqlarni 
tuzishda mavjud bo’lgan ixtiyoriylikni bartaraf qilish va matematik statistika 
metodlari yordamida debitlar orasidagi bog’liqlik shakli haqida fikrlash imkonini 
berdi. Korrelyatsiya jadvallaridan foydalanish o’rganilayotgan qonuniyatlarni yaqqol 
tasvirlashni ta’minlaydi. 
Tuzilgan korrelyatsiya jadvallarida nuqtalar joylashishining umumiy 
holatidan chetga og’ayotgan ayrim nuqtalar belgilanadi va sinchkovlik bilan 
geologik-texnik tahlil qilinadi. Bunday tahlil orqali keyingi egri chiziqlarni tuzishda 
hisobga olinishi kerak bo’lgan qo’shimcha omillar aniqlanadi hamda nuqtalar 
joylashishining umumiy holatiga javob bermaydigan nuqtalar ma’lumotlari hisobdan 
chiqariladi. 
Mahsuldorlikning ehtimollik egri chiziqlaridan foydalanishda qiymati eng 
yaqin ikkita debit taqqoslanadi, bunda asosan quduq ishlatilgan oylar bo’yicha 
hisoblangan o’rtacha sutkalik miqdordan foydalaniladi. Masalan, o’rganilayotgan 
qatlamning quduqlar bo’yicha debiti quyidagichadir (18.2-jadval): 
Korrelyatsiya jadvallariga yoziladigan debitlar qiymatidan foydalanishni 
osonlashtirish uchun ular logarifmlarda ifodalanadi (18.3-jadval). Logarifmlardagi 
debitlar oralig’i odatda 0,1 ga teng deb qabul qilinadi. 
Maksimal va minimal debitlar logarifmlari orasidagi farqni logarifmlardagi 0,1 
oraliqqa bo’lish orqali jadvaldagi ustunlar soni aniqlanadi. Ushbu holda 1,4-0,5=0,9; 
0,9:0,1=9 ustun. Aniqlangan debitlar korrelyatsiya jadvaliga har qaysi quduq 
bo’yicha alohida yozib chiqiladi (masalan, 5-quduq uchun oldingi debit 10,2; keyingi 

9,9; oldingi debit 9,9, keyingi 

9,6 va h.k.). 

---

395 
18.1-jadval 
18.2-jadval 
Quduq 
nomeri 
Ishlatish yili 
va oyi 
O’rtacha 
sutkalik 
debit, t 
Quduq 
nomeri 
Ishlatish yili 
va oyi 
O’rtacha 
sutkalik debit, 
t 
5 
2002 y. 
19 
2005 y. 
II-III 
110,2 
IV 
13,0 
IV 
9,9 
V 
12,6 
V 
9,6 
VI 
12,2 
VI 
9,0 
VII 
11,8 
VII-VIII 
8,8 
VIII 
11,5 
IX 
8,4 
IX 
11,2 
7 
2003 y. 
6 
2006 y. 
III-IV 
21,8 
IV 
4,2 
V 
20,9 
V 
4,1 
VI 
20,1 
VI 
4,0 
VII 
19,0 
VII 
3,9 
VIII 
17,0 
VIII 
3,8 
IX 
18,0 
IX 
3,5 
14 
2004 y. 
III-IV 
8,0 
V 
7,7 
VI 
7,5 
VII 
7,3 
VIII 
7,1 
IX 
6,9 
Q
uduq
(u
ch
astk
a)
Qu
d
u
q
n
i 
is
h
g
a 
tu
sh
ir
is
h
san
asi
Quduqni ishga 
tushirishdan olingan 
ma’lumotlar 
Yil va oy 
2007 
2009 
I 
II 
V 
XII 
Jami 
(1 
yilda) 
1 oyda qazib 
olingan neft miqdori 
Quduq ishlatilgan 
kunlar soni 
1 oyda o’rtacha 
sutka-lik qazib olish 

---

18.3-jadval 
Keyingi debit, Qx O’rtacha logarifm 1,35 1,25 1,15 1,05 0,95 0,95 
0,75 0,65 0,55 
C
h
asto
ta 
P
ch
Tegishli chastotalarga 
o’rtacha logarifmlarni 
ko’paytirilganining 
yig’indisi 
Keyingi 
o’rtacha debit, 
lgQx 
Oldingi debit, Qy 
Logarifm 
chegarasi 
1,40 
1,30 
1,30 
1,20 
1,20 
1,10 
1,10 
1,00 
1,00 
0,90 
0,90 
0,80 
0,80 
0,70 
0,70 
0,60 
0,60 
0,50 
O’rtacha 
logarifm 
Logarifm 
chegarasi 
Sonlar 
25,1 
20,0 
19,9 
15,9 
15,8 
12,6 
12,5 
10,0 
9,99 
7,94 
7,93 
6,31 
6,30 
5,01 
5,00 
3,98 
3,97 
3,16 
1,35 
1,40 
25,1 
II(2) I(1) 
3 
3,950 
1,317 
1,30 
20,0 
1,25 
1,30 
19,9 
II(2) 
2 
2,500 
1,250 
1,20 
15,9 
1,15 
1,20 
15,8 
I(1) I(1) 
2 
2,200 
1,100 
1,10 
12,6 
1,05 
1,10 
12,5 
III(3) I(1) 
4 
4,100 
1,025 
1,00 
10,0 
0,95 
1,00 
9,99 
IIII(4) I(1) 
5 
4,650 
0,930 
0,90 
7,94 
0,85 
0,90 
7,93 
IIII(4) 
4 
3,400 
0,850 
0,80 
6,31 
0,75 
0,80 
6,30 
0 

(0,733)* 
0,70 
5,01 
0,65 
0,70 
5,00 
II(2) I(1) 
3 
1,850 
0,616 
0,60 
3,98 
0,55 
0,60 
3,97 
II(2) 
2 
1,100 
0,550 
0,50 
3,16 
Chastota Ru 
2 
3 
1 
4 
5 
5 
0 
2 
3 
25 
* Agar quduqlar debiti o’lchanmagan bo’lsa, ikkita qo’shni, yonma-yon joylashgan quduqlar debitining o’rtacha qiymati aniqlanadi 
va qavs ichiga yoziladi, masalan, 

---

Korrelyatsiya 
jadvaliga 
debitlar 
miqdori yozib chiqilgandan so’ng keyingi 
debitlarning o’rtacha qiymati hisoblanadi, 
masalan: 
1,317
3
1
1,25
2
1,35




birinchi gorizontal ustun uchun va 
h.k. SHunday qilib, ehtimoliy unumdorlik 
egri chizig’i ko’rinishini aniqlovchi 
oldingi va keyingi debitlar belgilanadi 
(18.6-rasm).