10-Mavzu: Amir Temur va temuriylar davri madaniyati Reja

“Temur tuzuklari”
― Amir Temurning harbiy va siyosiy faoliyatidan 
ma’lumot beruvchi asar bo‘lib, u ikki qismdan iborat. 
Birinchi qismda 
Amir 
Temurning tarjimai holi, ijtimoiy-siyosiy faoliyati, uning Movarounnahrda 
hokimiyatni qo‘lga kiritish, siyosiy tarqoqlikka barham berib, markazlashgan 
davlat tuzishi, 27 mamlakatni qo‘lga kiritib, ulkan saltanatni tuzganligi 
haqida ixcham va ravon tilda bayon qilingan. 
Ikkinchi qismda 
jahongirning farzandlariga aytgan o‘ziga xos vasiyat, 
pand-nasihatlari va o‘gitlaridan iborat. Unda davlatni boshqarishda kimlarga 
tayanish, toju-taxt egalarining o‘rni, vazifalari, vazir va qo‘shin boshliqlarini 
tanlash, armiyaning tuzilishini va jang olib borish qoidalari, sipohiylarning 
maoshi, mamlakatni boshqarish san’ati, davlat arboblari va qo‘shin 
boshliqlarining burch va vazifalari, amirlar, vazirlar va boshqa 
mansabdorlarning davlat oldida ko‘rsatgan xizmatlarini taqdirlash kabi 
masalalar bo‘yicha fikr yuritilgan. Misol uchun: “Pirim menga 
yozmishlarkim: “Abulmansur Temur, saltanat ishlarida to‘rt narsaga amal 
qilgin, ya’ni 1) kengash
1
: 2) boshqalar bilan mashvaratu maslahat ayla; 3) 
hushyorligu mulohazakorlik bilan qat’iy qaror chiqar; 4) ehtiyotkor bo‘l. 
Chunki, kengash va mashvaratsiz saltanatni barcha qilgan ishlari–yu, aytgan 
gaplari xato bo‘lgan johil kimsaga qiyoslash mumkin: uning so‘zlari va 
qilmishlari boshga pushaymonlik ila nadomat keltirgay. SHunday ekan 
saltanatni boshqarishda mashvaratu maslahat va tadbir bilan ish yuritgin, toki 
oqibatda nadomat chekib, pushaymon bo‘lmaysan”
2
. 
Masalan, “amr qildimki, vazirlar ushbu to‘rt sifatga ega kishilardan 
bo‘lishlari lozim. 
Birinchidan
, asillik va toza nasllik, 
ikkinchidan
, aql, 
farosatlilik, 
uchinchidan, 
sipohu raiyat ahvolidan xabardorlik, ularga 
nisbatan 
xushmuomalalik, 
to‘rtinchidan
, 
sabr-chidamlilik 
va 
tinchliksevarlik”
3
. Amir Temur katta imperiyasini 7 ta vazir orqali 
boshqarganligi tahsinga sazovor. 
Sohibqironning soliq siyosati hozirgacha ahamiyatini yo‘qotmagan. 
1
“Temur tuzuklari”da 
“kengash” 
so‘zi ikki ma’noda kelgan: 1. Mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish. 
2
Temur tuzuklari.- Toshkent: O‘zbekiston, 2013, 13-14 betlar. 
3
O‘sha joyda, 106-107 betlar. 

---

3 
Jumladan, “YAna amir etdimki, kimki biron sahroni obod qilsa yoki koriz 
qursa, yo biror bog‘ ko‘kartirsa, yoxud biron xarob bo‘lib yotgan yerni obod 
qilsa, birinchi yili undan hech narsa olmasinlar, ikkinchi yili raiyat o‘z 
roziligi bilan berganini olsinlar, uchinchi yili (
esa oliq-soliq
) qonun-
qoidasiga muvofiq xiroj yig‘sinlar”
4
. 
“Temur tuzuklari”ni qayta nashr etilishi munosabati bilan 
Prezidentimiz Islom Karimov “Milliy davlatchiligimiz tarixining mumtoz 
namunasi” deb nomlangan muqaddimasida ta’kidlaganidek: “Ishonchim 
komilki, yoshlarimiz bu kitobni mehr qo‘yib, tushunib, chuqur anglab o‘qisa, 
ularning qalbida milliy g‘urur tuyg‘usi yuksaladi, o‘zining qanday buyuk 
zotlarning avlodi ekanini yanada chuqurroq his etib, hayotning har qanday 
sinov va qiyinchiliklarini engishga qodir insonlar bo‘lib voyaga etadi”
5
. 
Sohibqiron Amir Temurning hayotligida, bevosita uning topshirig‘i 
asosida