Avtomatik boshqarish va rostlash nazariyasi asoslari

Nazorat savollari:
1. Naykvist kriteriyasining umumiy ta'rifi qanday?
2. Barqarorlik zaxirasi nima?
3. Qaysi holda sistema qoniqarli loyihalangan deyiladi?
5.7. 0 ‘tkinchi jarayonlar sifati to‘g‘risida tushuncha
Avtomatik boshqarish sistemalariga quyidagi uchta talab qo‘yiladi:
a) muvozanat rejimidagi aniqlik;
b) barqarorlik;
v) o'tkinchi jarayonning sifati.
Dastlabki ikkita talab yuqorida ko‘rib o'tildi. ABS barqarorligi uning 
ishga yaroqliligining zarur, lekin yetarli sharti emas. Rostlash sifatini 
uchta sifat ko'rsatkichi orqali baholash qabul qilingan [1,4]:
1) tezkorlik;
2) rostlash aniqligi;
3) tebranuvchanlik.
Q‘tkinchi iaravon vaati tp sistemaning tezkorligini xarakterlaydi va 
o‘tkinchi jarayon boshlangandan, to chiqish kattaligining qiymati uning 
yangi muvozanatlashgan qiymatiga nisbatan 
5%
dan kam farq qiladigan 
qiymatga erishguncha o‘tgan vaqt oralig'i bilan aniqlanadi. 0 ‘tish
91
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

davridagi maksimal og'ish bilan bog‘Iiq bo‘lgan o‘ta rostlash kattaligi 
quyidagicha topiladi:
(T = y”<* y”
.100%
y«
(5.26)
Normal holatda o =18 -25 %.
0 ‘tkinchi 
jarayon 
te- 
branuvchanligi to vaqt davo- 
midagi 
tebranishlar 
(yoki 
maksimal og'ishlar) soni bi- 
lan aniqlanadi. Ko‘p hollarda 
o'tkinchi jarayon tebranu- 
vchanligi qo'shni maksimum- 
lar nisbati ko‘rinishida ba- 
holanadi. 
Bu kattalik 
te-
branuvchanlik
deb ataladi va
^ s l - 1 0 0 %
4K—
i
So'nmaydigan tebranishlar uchun bu kattalik birga yoki 100% ga 
teng. Agar ikkinchi maksimum Ay^., nolga intilsa, tebranuvchanlik 
ham nolga intiladi. Odatda, bitta yoki ikkita tebranish yetarli boiadi, bir 
xil sistemalarda tebranish boiishi man etiladi, ba'zi sistemalarda esa 
uchta va undan ortiq tebranishlar boiishiga ruxsat etiladi.
Sifat ko‘rsatkichlariga nisbatan talablar ko‘p hollarda o‘zaro qarama- 
qarshi ma'nolarga ega. Masalan, kuchaytirish koeffitsiyentining kichik 
qiymatlarida sistema o‘tkinchi jarayon xarakteristikasi 5.12 - rasmdagi 
1-xarakteristikaga o'xshab monoton boiadi. Kuchaytirish koeffit- 
siyentini oshirganda, o‘tkinchi jarayon grafigi oldin 2 - ko‘rinish oladi, 
so'ngra esa 3 - ko‘rinishga ega boiadi, ya’ni bu holda sistemaning 
tezkorligi oshadi (to kamayadi), lekin shu bilan bir paytda tebra- 
nuvchanlik paydo boiadi va oshib boradi. Kuchaytirish koeffitsiyentini 
kritik qiymatgacha oshirganda tebranuvchanlik 100% gacha oshadi. 
Buning oqibatida oldin kamayishni boshlagan o‘tkinchi jarayon 
davomiyligi to cheksiz qiymatgacha oshadi.
92
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Nazorat savollari:
1. Godograf o'tishi nima?
2. Naykvist kriteriysining umumiy ta'rifi nimadan iborat?
3. Logarifmik xarakteristikaning o‘tishi nima?
4. Barqarorlik zahirasi nimani aniqlaydi?
5. Rostlash sifati deganda nimani tushunasiz?
6 .0 ‘tkinchi protsess sifatining qanday ko‘rsatkichlarini bilasiz?