Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

ўз эгасига фойда келтирувчи мулкдир.
Ўзбекистон Республикасининг мулкчилик тўғрисидаги қонунида (7-модда), хусусий
мулк ўз мол-мулкига хусусий эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш
ҳуқуқидан иборатдир деб кўрсатилган. Шу билан бирга хусусий мулк бўлган мол-мулкнинг
миқдори ва қиймати чекланмаслиги таъкидланади.
Хусусий мулк ҳам, бошқа ҳар қандай мулк шакллари каби, ўзининг ижобий ва салбий
томонларига эга. У, сўзсиз, ташаббускорлик ва тадбиркорликни, меҳнатга маъсулиятлилик
муносабатларини рағбатлантиради. Шу билан бирга, товар ишлаб чиқариш шароитида у
хуфёна даромад орттиришга интилиш ҳиссини туғдиради. Мулкчиликнинг бу шаклини тан
олиш ҳалқ хўжалигида уни қўллаш фойдали бўлган бўғинларни аниқлаш, уни тартибга
солишнинг молиявий ва ҳуқуқий механизмларини шакллантиришни тақозо қилади. Лекин,
хусусий мулкчиликни бундай тан олиш уни мутлақлаштириш билан умуман боғлиқ эмас. Бу
мулк сотиб олинган ишлаб чиқариш воситалари асосида мустақил хўжалик юритиш ёки
давлат корхоналари, кооператив фирмалар, магазин, ошхона ва шу кабиларни сотиб олиш
орқали вужудга келиши мумкин.

---

27
Турли шаклдаги мулкларнинг бирикиб кетиши натижасида аралаш мулк пайдо
бўлади. Бу мулк алоҳида олинган объектнинг турли мулкдорлар иштирокида
ўзлаштирилишини билдиради.
3. Иқтисодий тизимлар ва уларнинг турли моделлари
Ҳар бир даврда ва маконда амал қилаётган иқтисодий муносабатлар мажмуаси -
иқтисодиётни ташкил қилиш шакллари, хўжалик механизми ва иқтисодий
муассасалар билан биргаликда Иқтисодий тизимни ташкил қилади.
Иқтисодий назарияда кўпинча иқтисодий тизим тушунчасини ишлаб чиқарувчи
кучларнинг ривожланиш даражаси билан боғлаб туркумлашга ҳаракат қилинади. Шу асосда
дунёдаги ривожланган мамлакатлар иқтисодий тизимининг учта нусхасига гуруҳланади:
анъанавий иқтисод иёт, маъмурий буйруқбозлик иқтисодиёти ва бозор иқтисодиёти
тизимлари.