Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

Молия - пул маблағларидан фойдаланиш ва унинг ҳаракатини тартибга солиш
билан боғлиқ бўлган муносабатлар тизими бўлиб, унинг воситасида турли даражада
пул маблағлари фондлари вужудга келтирилади ва улар такрор ишлаб чиқариш
эҳтиёжлари ва бошқа ижтимоий эҳтиёжларни қондириш мақсадида тақсимланади.
Молия иқтисодиёт доирасида ўзаро боғлиқ бўлган бир қатор вазифаларни бажаради.
1. Молия иқтисодий жараён ва тадбирларни
молиявий таъминлаш, уларга хизмат
кўрсатиш вазифасини
бажаради.
2. Молиянинг
тақсимловчи вазифаси
моддий ишлаб чиқариш соҳаларида яратилган ялпи
миллий
маҳсулотни, айниқса, унинг миллий даромадни ташкил қилувчи қисмини давлат
ва мулкчиликнинг турли шаклларига асосланган корхоналар, иқтисодиёт тармоқлари,
моддий ишлаб чиқариш соҳалари, мамлакат ҳудудлари ўртасида тақсимлаш ва қайта
тақсимлашда намоён бўлади.
3. Молиянинг
рағбатлантирувчилик вазифаси,
биринчидан, яратилган маҳсулот
қийматини тақсимлаш жараёни орқали, иккинчидан, пул фондларини ташкил қилиш ва
сарфлаш механизми орқали амалга оширилади.
4. Молиядан ишлаб чиқариш, тақсимлаш ва истеъмол устидан
назорат қилиш воситаси
сифатида фойдаланилади. Молиявий назорат корхона (фирма)ларнинг молия
интизомига
риоя қилиш учун моддий жавобгар бўлиш тизими, турли солиқлар ундириб
олиш ва маблағ билан таъминлаш тизими орқали амалга оширилади. Давлат томонидан
олинадиган солиқлар ҳамда уларнинг ташкил қилиниш шакл ва усуллари биргаликда солиқ
тизимини ташкил қилади.
Бундай муносабатлар ёки алоқалар молия тизими - яъни пул маблағлари
жамғармаларини яратиш ва фойдаланиш бўйича тартиб ва усуллар, шунингдек, турли
молиявий муносабат соҳалари тўплами орқали амалга оширилади. Молия тизими ўзида
турли бўғин бюджетларини, ижтимоий, мулкий ва шахсий суғуртани, давлат валюта
захиралари, корхона, ташкилот ва фирмаларнинг пул маблағларини ва бошқа махсус
жамғармаларни жамлайди. Ташкилий жиҳатдан у мамлакатдаги барча молия муассаларини
қамраб олади. Мавжуд сиёсий ва иқтисодий тизим, хўжалик юритиш анъаналари ва
андозаларига қараб турли мамлакатларда молия тизимининг турлича таркиблари
шаклланади. Ривожланган мамлакатлар молия тизими ўз ичига тўртта бўғинни олади: давлат
бюджети, маҳаллий молия, махсус нобюджет жамғармалари, давлат корпорациялари
молияси.
Ўзбекистон Республикаси миллий молия тизими давлат мустақиллигига эришилган
1991 йилдан шаклланмоқда ва ривожланиб келмоқда. Бугунги кунда у халқаро андозалар
асосида ташкил этилган ва миллий хусусиятларни ҳам ўзида акс эттирган. Мамлакатнинг
моддий, сиёсий асосларини яратиш билан боғлиқ бундай мураккаб жараёнда давлат ва

---

174
жамиятнинг барча жабҳаларини тутиб турувчи молия тизими ва молиявий сиёсат юритиш
ўта муҳим аҳамият касб этади.