Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

10 МАВЗУ: ТАДБИРКОРЛИК КАПИТАЛИ ВА УНИНГ АЙЛАНИШИ (2-соат).
Маъруза режаси:
1. Тадбиркорлик капиталининг моҳияти ва доиравий айланишининг босқичлари.
2. Асосий ва айланма капитал. Капиталнинг айланиш тезлиги.
3. Асосий ва айланма капиталдан фойдаланиш самарадорлиги ва унинг кўрсатгичлари.
4. Амортизация ва унинг меъёри. Жадаллашган амортизация.
Таянч иборалар: Тадбиркорлик капитали - тадбиркорлик фаолиятини амалга
ошириш учун зарур бўлган барча моддий воситалар, товарлар ва пул маблағлари. Айланма
капитал - унумли капиталнинг бир доиравий айланиш давомидаги ишлаб чиқариш
жараёнида тўлиқ истеъмол қилинадиган, ўз қийматини айтилган маҳсулотга тўлиқ
ўтказадиган ва ашёвий-буюм шаклини ҳам йўкотадиган қисми. Асосий капитал - унумли
капиталнинг ишлаб чиқариш (хизмат кўрсатиш) жараёнида бир қатор доиравий
айланишлар давомида қатнашиб, ўзининг қийматини тайёрланаётган маҳсулотга
(хизматга) бўлиб-бўлиб ўтказиб борадиган ва ашёвий-буюм шакли ўзгартирмайдиган қисми.
Амортизация - асосий капитал эскириб боришига қараб, унинг қийматини аста-секин
ишлаб чиқарилган маҳсулотга ўтказиш, асосий капитални кейинчалик қайта тиклаш
мақсадларида маҳсулотнинг амортизация миқдорига тенг қисмини жамғариш
жараёнидан иборат. Амортизация меъёри - амортизация ажратмалари йиллик
суммасининг асосий капитал қийматига нисбатининг фоиздаги ифодаси.
Ишлаб чиқариш омиллари тўғрисида гапирганда уларнинг унсурларидан бири
капитал алоҳида ва муҳим ўринга эга эканлиги аниқланган эди. Кенгайтирилган ишлаб
чиқаришни амалга ошириш учун пул маблағларидан самарали фойдалани, уларни асосий ва
айланма маблағларга айлантириб товарлар ва хизматлар ишлаб чиқариш учун фойдаланиш
муносабатларини чуқур ўрганиш - ушбу мавзунинг мақсади ҳисобланади.
Тадбиркор ихтиёрида бўлиб, фойда олиш мақсадида ишлатиладиган барча