tushuncha 2 Baholar ozgarmas sharoitda Uning daromadlilik darajasi boshqa mulk
turlarinikidan ancha kam boladi bir birlik (toplam)
uchun qiymati Ozbekiston
Respublikasi (xarid paytida) belgilangan eng kam oylik ish haqi miqdorining ellik
baravaridan ortiq bolgan buyumlar Korxona rahbari hisobot yilida buyumlarni asosiy
vositalar tarkibida hisobga olish uchun ular qiymatining eng kam chegarasini belgilashga
haqli. Asosiy vositalar tarkibiga quyidagi mezonlarga javob beradigan moddiy aktivlar
bir vaqtning ozida kiritiladi:
Asosiy vositalarning buxgalteriya hisobi birligi bolib inventar obekti hisoblanadi.
Asosiy vositalarning inventar obekti sifatida barcha qurilmalari va anjomlariga ega
bolgan obekt yoki muayyan mustaqil vazifalarni bajarish
uchun moljallangan alohida
konstruktiv asosdagi buyum yoxud butun bir yaxlitlikni ifodalovchi va muayyan
vazifalarni bajarish uchun moljallangan konstruktiv jamlangan buyumlarning alohida
majmui tan olinadi. Konstruktiv jamlangan buyumlarning alohida majmuasi - umumiy
moslamalarga va anjomlarga,
umumiy boshqaruvga ega, bir poydevorda qurilgan,
natijada majmuaga kiruvchi har bir buyum oz vazifasini mustaqil ravishda emas, balki
faqatgina majmua tarkibida bajara oladigan bir yoki turli moljaldagi bitta yoki bir nechta
buyumlardir. Bitta asosiy vositada turlicha foydali foydalanish muddatiga ega bolgan bir
nechta mustaqil obektlar mavjud bolgan holatda har bir bunday obekt buxgalteriya
hisobida alohida mustaqil inventar obekti sifatida tan olinadi. Ikki yoki undan ortiq
korxona mulki bolgan asosiy vositalar har bir korxona
tomonidan asosiy vositalar
tarkibida uning umumiy mulkdagi ulushiga mutanosib tarzda aks ettiriladi. Asosiy
vositalar aktiv sifatida tan olinadi, agar: a) korxonaga kelgusida aktiv bilan bogliq
iqtisodiy foyda kelib tushishiga ishonch bolsa; b) aktiv qiymatini aniq baholash mumkin
bolsa.
Mulkka egalik, xojalik yurituvi yoki tezkor boshqaruv huquqi asosida xojalik yurituvchi
subektga tegishli bolgan asosiy vositalarning miqdori korxona balansiga kiritilishi lozim
va asosiy vositalar buxgalteriya hisobi hisobvaraqlari rejasining 1bolim hisobvaraqlarida
yuritiladi ( ). a) kapital qoyilmalar tugaganidan song tiklangan
obektni qabul qilish-
topshirish; b) obektni oldi-sotdi shartnomasi boyicha xarid qilish; v) tasischilarning ustav
sarmoyasiga qoyilmalari; g) bepul kelib tushish (hadya shartnomasi boyicha); d)
ayirboshlash; e) tovar-moddiy zaxiralar tarkibidan otkazish; j) moliyaviy ijara (lizing)
shartnomasi boyicha olish; z) qiymati aniqlangan asosiy vositalarga kapital qoyilmalar;
i) ortiqcha (hisobga olinmagan) asosiy vositalarni aniqlash; k) asosiy vositalarni xojalik
jamiyati tasischilar tarkibidan chiqayotganda yoki tugatilayotgan xojalik jamiyatining
mulki tasischilar orasida taqsimlanayotganda qolga kiritish; l) asosiy vositalarga mulkka
egalik, xojalik yurituvi yoki tezkor boshqaruv huquqini qolga kiritishga olib keladigan
boshqa operatsiyalar yoki holatlar natijasida kiritilishi mumkin. Asosiy vositalar miqdori
korxona balansiga:
Asosiy vositalar obektlarining eskirishi - ularning fizik sifatlari
yoki xususiyatlari
yoqolib borishining va tozib borishining, buning oqibatida esa qiymat yoqolib
borishining qiymat korsatkichidir. Shuning uchun har bir korxona asosiy vositalarni xarid
qilish va eskirganlarini tiklash uchun zarur mablaglarni jamgarishni taminlashi kerak.
Bunday jamgarishga amortizatsiya deb ataluvchi ajratmalarni xarajatlarga kiritish
hisobiga erishiladi. Amortizatsiya (lotincha amortisatio - qoplash)
baholangan xizmat
muddati davomida aktivning amortizatsiyalanayotgan qiymatini ishlab chiqarilayotgan
mahsulot, bajarilayotgan ishlar, korsatilayotgan xizmatlarga muntazam ravishda
taqsimlash va otkazish korinishida eskirishning qiymat ifodasidir. Soliq solish maqsadida
amortizatsiya davlat tomonidan belgilangaq yagona meyorlar asosida boshlangich
qiymatga nisbatan foizlarda hisoblanadi. Har bir obektga eskirishni hisoblash har oyda
amalga oshiriladi. Amortizatsiya qiymati korxona xarajatlariga toliq otkazilganda asosiy
vositalarning bundan keyin foydalanishda bolish davri uchun
eskirish hisoblanmaydi
(eskirish boshlangich qiymatning 100 % idan oshishi mumkin emas).
Do'stlaringiz bilan baham: