Jurnalistikasi

Birinchidan
, asar diniy mavzu bilan m utlaqo bog‘Iiq emasdi, 
ikkinchidan
, u 
mazm unan Britaniya tojiga qarshi o ‘ziga xos norozilik t im soli edi.
1 
Lloyd Chiasson Jr. Three centuries o f American Media. Englewood, C O . 
Morton Publishing company, 1999. 22-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Benyamin Franklin - jum alist va tadbirkor. Bir chaqasiz, nochor 
ahvolda Benyamin Franklin Fifcdelfiyaga yetib kelganidan keyin o w n in g
tim m siz m ehnati tufayü besh yU k h id a shahardagi eng badavlat kishilardan 
biriga aylandi. Ben to m m a ’noda o ‘z baxtini jum alistikada topdi. Uni 
am erikaliklar ko‘pincha L eonardo da Vinchi, M ikelanjelo yoki m ashhur 
ingliz oüm i va faylasufi R ojer Bekonga 
0
‘xshatishadi.
Franklin Filadelfiyada paydo bo‘lgan chog‘Iarida bu erda Endryu 
Bredfonlning «American W eekly Mercury» (Amerikan uikli merkyjin) 
gazetasi chop etilar edi. 1719-yil 
22
-dekabidan chiqa boshlagan •M er- 
kyuri» Bostondan tashqarida c h o p etilgan birinchi m ustamlaka gazeta edi. 
Franklin ushbu gazeta bilan raqobatlashishga qaror qiidi. U Samuel 
K aym er ismli badavlatroq kishiga o ‘z maqsadini bildirdi. Kaymer 1728-yih 
«Pennsylvania G azette» (ileHcejiBaHHfl ra3eTr)ga asos soldi. Shunday 
qilib, Filadelfiyada «M erkyuri»ga raqobatchi nashr paydo bo‘ldi. «Pcnsil- 
vaniya gazett» tez orada o ‘z muxlislarini topa boshladi. Ayniqsa, ingliz 
tilining qomusiy lug‘atini c h o p etishni boshlaganidan keyin lining ixlos- 
m andlari soni kun sayin o rta bordi. Biroq, tez orada «Merkyuri*da «Ga- 
zetU ga qarshi qaratilgan turkum tanqidiy materiallar chop etila boshlagani 
uning rivojlani&hini keskin to ‘xtatdi. Xo‘sh, buning sababi nim ada edi?
G ap shundaki, K aym er qom usiy lug‘atni chop etish jarayom da kicmK 
bir xatoga yo‘l qo‘yadi: u inglizclia «abortion», ya’ni «abort» so zinrng 
m a ’nosini kelishtirib bera olm adi, qolaversa, «abortion» so zidan keyin 
«abound», ya’ni, «to‘kinchilik» so‘zining berilishi «Merkyun»dagi tanqidiy 
m aqolalar muallifiga ju d a q o ‘l keldi. U Kaymemi ayollam i haqorat 
qilaanlikda ayblab chiqdi. S hundan so‘ng «Pensilvamya gazett» qanday 
tezlikda ommaviylashgan bo‘lsa, shunday tezlikda o ‘z muxlislanm yo qota 
boshladi va inqirozga yuz tutdi. Pamfletchi o ‘z maqsadiga enshdi. 
Pam fletlar muaUifi esa Benyam in Franklin edi.
Kaymer singan gazetani sotishga majbur bo*ldi. Fursatdan foyda- 
langan B. Franklin uni arzo n bahoga sotib oldi. 12 yoshligidan gazetachihk 
sir-asrorlarini suvday o'zlashtirgan uning uchun aftodahol gazetani 
jonlantirish qiyin ish em asdi. Qolaversa, 
u L o n d o n d a
bu borada ta lim 
h am olib qaytgan edi. Asosiy maqsadiga erishgach, Ben keyingi muam m o- 
qanday qilib gazeta u chun hukum at subsidryasini olish muammosi ustida 
bosh qotira boshladi. Bu Franklinga rasmiy noshir m aqom im berar va 
biznes uchun keng yo‘l o c h a r edi. Shu paytgacha shahardagi faqat bir 
gazeta - «Merkyuri»ning noshiri Endryu Bredford 
b u n d a y
subsidiyadan 
bahram and boUib kelaidi. Bu keyingi muhim vazifa E. Bredfordga qarshi 
kurash olib borishdan iborat ekanligini bildirardi.
Franklin birinchi navbatda gazetadagi mavzular xilma-xilligiga kuchli 
e ’tib o r qaratib, uni m azm unan va shaklan yangilashga kirishdi. U snahar 
parlam enti va hukum atiga oid siyosiy xabarlar hajmim ko‘paytinsh bilan 
biraa, «oqibatli yangiüklar»ga ham gazeta sahifalaridan keng o n n bera 
boshladi. Ushbu rukn yangiliklarini turli hodisalar, fojia, falokat, o jim 
haqidagi xabarlar, jinoyatchilik va umuman, inson taq d in bilan bog Uq 
yangiliklar tashkii etar edi. Franklin, shuningdek, gazetadagi reklama
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hajmini ham oshirdi. Hukumatni tanqid qilishda keskinlik emas, yengil 
hajv va hazil uslubidan foydalandi. Natijada, «П енселвания газетг» tez 
orada «Merkyuri»ni ortda qoldirdi. Endi subsidiya olish uchun qulay payt 
kelgan edi.
Tadbirkor m uharrir buning eng samaraii y o ‘lini topdi. U parla- 
mentning har bir a ’zosi va shahar meriga «G azett»ning har kungi sonini 
o ‘z hisobidan bepul jo 'n a ta boshladi. K o'p o ‘tm ay gazeta shahar faollari, 
siyosatchilar hamda deputatlam ing eng sevimli nashriga 
aylandi. B.
Franklinning shaxsiy obro‘si ham oshib ketdi. Bir yil o ‘ta r-o ‘tmas u shahar 
subsidiyasi bo'yicha shartnomani yutib oldi. B undan tashqari, bir paytiar 
«PensiJvaniya 
gazett
»ga Kaymer bilan birga ulush qo‘shgan Meridit 
(M eredith) ismli shaxsdan bosmaxonani ham sotib oldi. Shunday qilib, 
Benyamin Franklin 24 yoshida Pensüvaniya mustamlakasidagi eng yirik va 
eng baquw at nashrning yagona egasiga aylandi.
U erishilgan natijalardan sarxush bo‘lmadi va shu bilan kifoyalanib 
ham qolmadi. U 1732-yili nafaqat Pensilvaniya, balki butun Amerikada 
katta obro‘ qozongan «Bechora Richard almanaxi»ni chop etishga kirishdi. 
Uning butun biznesidan keladigan darom adning 40 foizini aynan 
almanaxdan tushadigan mablag'lar tashkil etardi.
1741-yili B. Franklin o ‘z jumalini ham nashr etdi. 42 yoshida Pen- 
silvaniyadagi ko'p sonli nemiszabon aholi uchun u «Saytung» («Zeitung») 
gazetasi nashrini yo'lga qo‘ydi. Noshirlik ishlari mustahkam oyoqqa turgach, 
boshqa mustamlaka hududlarda ham yangi gazetalami tashkil etdi. 
Britaniyaning Nyu York, Janubiy Karolina, Road Aylend va Antigua kabi so- 
biq mustamlakalarida bosmaxonalar tashkil etib, yirik noshirlik tizimini 
yaratdi. Pirovardida, «Пенселвания газетг» bare ha mustamlakalar uchun eng 
yirik nasltr va ishonchli yangilik manbayiga aylandi.
Benyamin Franklin Amerikaning m ustam laka davri matbuoti tari- 
xidagi yorqin yulduzdir. Amerika jumalistikasi u ch u n qilgan katta xizmati 
bilan 
umuman jurnalistikani
obro'li faoJiyat turlaridan biriga aylantirdi. 
Gazetachilik sifat jihatdan yaxshilandi. Reklama ishi barq urib rivojlandi. 
Franklin o ‘z tajribasi misolida yaxshi jurnalist va tadbirkor inson noshirlik 
sohasida katta biznes qilishi mumkinligini isbotladi.
Bundan tashqari, Benyamin Franklin birinchilar qatort Amerika 
jumalchiligini ham boshlab berdi. Lekin u ju m a l chiqarishda o ‘z raqo- 
batchisi Endiyu Bredforddan bor-yo‘g‘i uch kun kech qolgan edi.
Garchand jum allar Amerika inqilobiga q ad ar katta muvaffaqiyat 
qozonmagan bo‘lsa-da, maktab sifatida shakllana boshlagan edi. Inqilob 
davrida Shimoüy Amerika hududida beshta ju m a l c h o p etilardi. Shulardan 
Robert Aytkenning Filadelfiyada nashr etilgan «П енселвания магазине» 
(Пенселвания магазин) jum ali jamoatchilikka kengroq tanildi. Ushbu 
nashr orqali Shimoliy Amerikadagi mustam lakalar jamoatchiligi m ashhur 
pamfletnavis Tom Peynni tanidi. Bu haqda keyinroq yana to‘xtalamiz.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Britaniyaning Shim oliy Amerikadagi mustamlakalari hududida siyosiy