Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Rostgoʻylik 
yoki toʻgʻrisoʻzlilik insonning haqiqatga intilishi bilan 
bogʻliq hatti-harakatidir. Haqiqat esa doimo sinfiylik, partiyaviylik, 
mafkuraviylik va tarixiylik, davriylikdan yuqori turadi. Haqiqatning ifodaviy 
shakllaridan biri rostgoʻylikdir. Demak, rostgoʻylik – insonning keyinchalik 
kasb etgan tabaqaviylik, soʻziga, ongiga, ruhiga singdirgan, ijtimoiy, hayotiy, 
davriy, tajribaviy xususiyat emas, balki uning mohiyatida berilgan fazilat. 
Masalan, yaqinda tili chiqqan yosh goʻdakni olaylik. U nima desangiz 
ishonadi, oʻzi nimaiki desa – rost gapiradi. Goʻdakning soddaligidan, 
ishonuvchanligidan, toʻgʻrisini aytishidan biz – kattalar kulamiz; lekin, 
haqiqat ustidan, rostgoʻylik ustidan kulayotganimizni oʻylab ham 
koʻrmaymiz. Goʻdak kattarib, «aqli kirib» borgani sari atrof-muhitda yolgʻon 
mavjud ekanligini, rost gapirsa yo kulgi boʻlishi, yo ja‘zo olishi mumkinligini 
anglab etadi va asta-sekin yolgʻonga oʻrgana boshlaydi, dastlabki maishiy 
yolgʻon ijtimoiy bosqichga koʻtarildi. Insonning bu yoʻldan faqat yuksak
ma‘naviylik, birinchi galda axloqiy tarbiya qutqaradi. Ezgulik, nomus, qadr-
qimmat, insonparvarlik, ha‘lollik, insof nima ekanini tushunib etgan 
kishigina rostgoʻy boʻla oladi. Rostgoʻylik oson emas. U insondan sabr-toqat, 
matonat va jasoratni talab qiladi, rostgoʻyinson qoʻrquvdan forigʻ boʻladi, har 
qanday holatda ham vijdoniga qarshi bormaydi: kimlarningdir koʻziga qarab, 
ish tutmaydi, yaqinlarini yoki hamkasabalarini xafa qilishdan, oʻz moddiy 
manfaatdorligiga zarar etkazishdan choʻchimaydi. Rostgoʻylikdan inson 
aziyat chekishi, tana-dashnomlarga qolishi mumkin. Lekin, bularning 
hammasi bir odamga yoki muayyan guruhga voqelikni asl xolida 
etgazganligidan, ularni notoʻgʻri yoʻlga solib yubormaganligidan qalbda 
paydo boʻlgan ma‘naviy qoniqish hissi, xotirjamlik va orom tufayli yuvilib 
ketadi, ichki bir quvonch unga baland ruh bagʻishlaydi.
Xushxulqlilik
.
Bu axloqiy mezon davlat xizmatchisining faoliyatida 
nihoyatda zarur boʻlgan hodisadir. Davlat xizmatchisi inson goʻzalligining 
asosi uning chiroyli xulqida ekanligini, aynan xushxulqlilik insonni 
ulugʻlikka olib borishini, yoqimli xulq egasidan barcha katta-kichik xursand 
boʻlishini, bunday xulq egasi boshqalarni xursand qilishdan tashqari, oʻzi 
ham doimo xursand yurishini, boshqalardan esa oʻziga muhabbat va 
muloyimlik qaytishini yaxshi tushunadi.
Insoflilik
ha‘lollik kabi vijdon tushunchasi bilan bogʻliq, ma‘lum 
ma‘noda ha‘lollikka oʻxshab ketadigan axloqiy fazilatdir. Lekin ha‘lollik oʻz 

---

468 
haqi va haqqini, Ya‘ni moddiy va ma‘naviy huquqini oʻzgalarning haqi va 
haqqiga xiyonat qilmagan holda ajratib yashashni anglatadi. Insoflilik esa 
ijobiylikda ha‘lollikdan ham bir qadam olgʻa tashlangan holatdir: unda kishi 
oʻz ha‘lol haqi va haqqidan oʻzganing hisobiga kechadi; «oʻzga»ning sharoiti 
oʻzinikidan nihoyatda ogʻir va yomon ekanini hisobga olib, oʻz qonuniy haqi 
va haqqini yoki ularning bir qismini ixtiyoriy ravishda oʻzgaga beradi, 
muruvvat koʻrsatadi.