Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Vijdon e
tikaning nihoyatda ta‘sir doirasi keng kategoriyalaridan 
biridir. U insonning oʻz faoliyati, qilgan ishlari va belgilagan maqsadlarini 
ruhiy tahlil eta olish imkoniyatidir. Inson ma‘naviyatining kuchi, qudrati 
ham, oʻz qilmishiga oʻzi xolisona baho bera olish darajasi bilan belgilanadi.
Vijdonga Abdulla She‘r shunday baho beradi: ―Vijdon, Zigmund Froyd 
ta‘biri bilan aytganda, a‘lo men, men ustidan na‘zorat oʻrnatib, uni boshqarib 
turuvchi ikkinchi bir, yuqori darajadagi men. Agar uyat hissi insonning 
tashqi, jamiyatga bogʻliqligidan kelib chiqsa, vijdon uning ichki oʻz-oʻziga 
bogʻliqligini namoyon etadi. Bu ichki bogʻliqlik tashqi bogʻliqlikka nisbatan 
teran va doimiydir: uyat ma‘lum bir vaqt ichida odamning oʻz nojoʻya 
harakati tufayli yuzaga kelgan oʻngʻaysizligi boʻlsa, vijdon a‘zobi bu - oddiy 
oʻngʻaysizlik emas, balki qalbdagi, odamdagi odamiylikka e‘tiqodning 
faryodi, talabi. Uni qondirmas ekansiz, hech qachon a‘zob toʻxta‘maydi. 
Uyat bilan vijdonni, shu bois, dengizdagi muz togʻi – aysbergga oʻxshatish 
mumkin: yuzaga uyat tarzida chiqib turgan qismi teranlikdagi qismidan yuz, 
balki ming barobar kichik.‖
3
Vijdon – shaxsning faqat oʻzigagina xos 
boʻlgan ruhiy tahlil imkoniyatidir. Lekin, Shaxsning vijdoni umuminsoniy, 
milliy, ma‘naviy qadriyatlar zaminida shakllanadi, uning oʻziga xos ehtiyoji 
1
Axloq - odobga oid hadis namunalari. FAN‖ T. B.66 
2
Alisher Navoiy. Mukammal asarlar to‗plami.Alisher Navoiy nomidagi O‗zbekiston Milliy kutubxonasi. Alisher 
Navoiy nomidagi Til va adabiyot instituti. Elektron kitob Tom 14. 3qism. 36 tanbeh. 
3
Abdulla Sher. Axloqshunoslik. Darslik. -T.: «O‗zbekiston faylasuflari milliy jamiyati» nashriyoti, 2010.B.197 

---

462 
va manfaatlari, dunyoqarashi va madaniyati hamda ma‘naviy kamoloti 
darajasi bilan aralashib, faoliyatiga baho berishga imkon yaratadigan ruhiy 
mezonga aylanadi. shu sababli, vijdonlilik darajasi hammada bir xil boʻlishi 
mumkin emas. Vijdon asosida oʻz qilmishimizgagina emas, balki 
boshqalarning faoliyatiga, jamiyatdagi voqea va hodisalar va ijtimoiy 
vaziyatga ham baho beramiz.