Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Qadr-qimmat
– tushunchasi inson oʻz qadrini, bu dunyoda uning 
hayoti oliy qadriyat ekanligi, oʻz shaxsi oldida oʻzi ma‘sul ekanligini anglash 
uchun xizmat qiladigan hissiyot. U nomus, gʻurur tushunchalari bilan bogʻliq, 
bir tomondan insonning oʻz qadrini har qanday holatda ham erga urmasligini 
taqozo etadi. Qadr–qimmat insonning jamiyatda, insonlar orasida tutgan 
oʻrni, topgan obroʻsi, hurmati va nufuziga aytiladi. Qadr–qimmat oʻz-oʻzini 
anglash va na‘zorat qilishni ifodalaydi. Qadr–qimmat oʻz qadrini anglash 
shakli boʻlib, insonni kamsitadigan, xoʻrlaydigan va shu bilan uning boshqa 
kishilar koʻz oʻngida qimmatini yoʻqotishiga sabab boʻladigan qiliqlarga yoʻl 
qoʻymaydigan toʻsiq hisoblanadi. Inson qadr–qimmatining mezoni unda 
mavjud boʻlgan eng adolatli va insonparavar axloq nuqtayi nazaridan 
insoniylik darajasidir.
Nomus
– mohiyatan shaxsning oʻz qadr-qimmatini anglab etishi, shu 
qadr-qimmatning jamiyat tomonidan tan olinishi yoki olinmasligiga nisbatan 
boʻladigan munosabatidir. Biroq bu – nomus qadr-qimmat tushunchasi bilan 
bir xil ma‘noga ega, degani emas. Chunki qadr-qimmat shaxsdan oʻzining 

---

466 
boshqa odamlarga nisbatan kamsitilmasligini, atrofdagilardan barcha 
insonning teng huquqliligi tamoyilini oʻziga nisbatan qoʻllashlarini talab 
qiladi. Nomus esa, oʻz qadr-qimmatini bilishdan tashqari, har bir shaxsning
jamiyatda alohida, oʻziga xos tarzda egallagan mavqei va shu mavqeni dogʻ 
tushirmay saqlash-saqlamasligi bilan bogʻliq. Bu mavqe esa, shubhasiz, oʻsha 
shaxsning ijtimoiy hayotdagi oʻrni, kasbi, yoshi va unga nisbatan 
beriladigan axloqiy daraja bilan muayyanlashadi
.
Me‘yor, ya‘ni ―Norma‖- lotincha soʻz boʻlib, oʻzbek tilida 
rasmiylashtirilgan qonun – qoida. Hamma uchun majburiy, deb hisoblangan, 
qonun hukmiga kirgan tartib – qoida; axloqiy qonun- qoidalarga asoslangan 
tartib – qoida hisoblanadi. Ularni kundalik hayotimizda ma‘lum axloq 
tushunchalarini va axloqiy tamoyillarning amalga oshish muruvatlari ham 
deyish mumkin, ular axloqiy talablarning eng oddiy, lekin keng tarqalgan 
shakli sifatida roʻyobga chiqadi. Axloq normalari deb, bir xildagi ish – 
amallarga joriy qilinadigan umumiy buyruqlar va taqiqlar orqali kishilar 
hatti-harakatini tartibga soluvchi axloq – odob talablarining shakliga aytiladi. 
Biz hozir ana shularga toʻxtalib oʻta‘miz.