O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

Mo‘ylovdorlar yoki burtdorlar
– Cerambycidae oilasiga mansub qo‘ng‘izlar. Yirik 
yoki o‘rtacha kattalikda bo‘ladi. Mayda turlari kam uchraydi. Burtlari ko‘pincha tana 
uzunligidan ham ortiq bo‘ladi. Qo‘ng‘izlar ochiq rangli va ola-bula ko‘rinadi. Qo‘ng‘izlar 
tanasi cho‘ziq, deyarli silindrsimon yoki yassilashgan. Hamma burtdorlar o‘simlikxo‘rlar 
bo‘lib, ko‘plari daraxtlarga zarar keltiradi. Asosiy zararni lichinkalari keltiradi. Burtdorlar 
poyaxo‘rlar kabi yashirinib yashovchi hasharotlar bo‘lib, po‘stloq ostida va yog‘och ichida 
rivojlanadi, faqat qisman turlarining lichinkalari tuproqda yoki o‘t o‘simliklar poyasi 
ichida yashaydi.
Shahar mo‘ylovdori
– Aeoleshhes sarta Sols. ihota daraxtlarining muhim 
zararkunandalaridan biridir. Ammo meva daraxtlariga ham zarar keltiradi. Zararlangan 
daraxt 2-4 yil ichida qurib qoladi. 
Tut mo‘ylovdori
– Trichoferus campestris Fald. tut, olma va boshqa daraxtlarga zarar 
etkazadi. Qo‘ng‘iz qoramtir-jigar rang, kattaligi 15-120
mm,
urg‘ochi zoti burtining 
uzunligi tananing yarim uzunligidan bir oz ortiqroq, erkaklarida u tana bo‘yiga deyarli 
teng. Qo‘ng‘izlar iyun - avgust davomida urchiydi. Lichinka yo‘l kovlab, yog‘och 
o‘zagiga qadar etib boradi. 
Namangan burtdori
– Xylotrechus namanganensis Heyd. Terak, olma, yong‘oq va 
boshqa turli daraxtlarni zararlaydi. Zararlangan daraxt ko‘pincha qurib qoladi. Bir yilda 
bir bo‘g‘in berib urchiydi. 
Turon tukli burtdori
–Turanium pilosum Rtt. Mevali daraxtlarni zararlantiradi. O‘rta 
Osiyoning ko‘proq tog‘li erlardagi va ular oralig‘idagi tekisliklarda uchraydi. Lichinka 
o‘zak tevaragi va lubni kemiradi, g‘umbaklanish uchun yog‘och ichiga chuqur kirib boradi. Ikki 
yilda bir bo‘g‘in berib ko‘payadi. 
Po‘stloqxo‘rlar. 
Po‘stlo
qxo‘rlar
- Scolytidae oilasiga mansub qo‘ng‘izlar. Lichinkalari daraxtlarning, 
o‘simliklarning po‘stlog‘i ostida, ba’zan, yog‘och qismi ichida yoki po‘stloq oralig‘ida 
rivojlanadi. Mevali daraxtlarga ham zarar etkazadigan turlari bor. Qisman turlari dala 
o‘simliklari yoki saqlangan mahsulot zararkunandasi hisoblanadi. 
Po‘stloqxo‘rlar uzunburun qo‘ng‘izlar oilasidan bosh xartumchasi yo‘qligi bilan farq 
qiladi. Ularning burtlari tirsaksimon tuzilgan. 
Po‘stloqxo‘r qo‘ng‘izlar mayda (0,8-9
mm),
jigar rang, qoramtir yoki qora tusda 
ko‘rinadi. Tanasi kalta, silindrsimon. Boshi kichkina, ba’zi turlarida ajralib turadi, 

---

67 
ba’zilarida esa ko‘krak qalqoni ichiga botib kirgan. Ko‘krak qalqoni bo‘rtib ko‘tarilgan, 
odatda, tananing uchdan biridan ko‘ra uzunroq bo‘ladi.