Namangan davlat universiteti Urugʻli meva daraxtlarining bioekologik xususiyatlari hamda zararkunanda va kasalliklarga qarshi uygʻunlashgan xolda kurashish Voqqosxonov Sirojiddin

Namangan davlat universiteti

Urugʻli meva daraxtlarining bioekologik xususiyatlari hamda zararkunanda va kasalliklarga qarshi uygʻunlashgan xolda kurashish
Voqqosxonov Sirojiddin .


MUNDARIJA

Kirish.............................................................................................................		4
I	Adabiyotlar tahlili
II.	O‘zbekistonda O‘stiriladigan uruG‘li mevalarning bioekologik xususiyatlari, KIMYOVIY TAHLILIVA OZUQAVIYLIK QIYMATI	8
	2.1. Urug‘li mevalarning bioekologik xususiyatlari
	2.2. Mevalar tarkibini kimyoviy tahlil etish usullari......................................	8
	2.3. Mevalarning ahamiyati va ozuqaviylik qiymati........................................	17
III	TAJRIBA O‘TKAZILGAN XO‘JALIKNING TUPROQ–IQLIM VA ISHLAB CHIQARISH SHAROITLARI
	3.1. Tajriba o‘tkazilgan xo‘jalikning geografik joylashishi va iqtisodiy sharoitlari
	3.2. Tuproq -iqlim sharoiti
	3.3. Tadqiqot o‘tkazish uslubi
	3.4 Tajribada o‘rganilgan olma navlari tavsifi
IV.	Urug‘li mevalarni ZARARKUNANDALARGA QARSHI UYG’UNLASHGAN KURASH TIZIMI.............................................	27
	4.1 Urug‘ mevali o’simliklarni kasalliklari, ularning namoyon bo’lishi, tashqi belgilari va qo’zg’atuvchilari
	4.2. Zararkunandalardan himoya qilishning asosiy yo’nalishlari…………	27
	4.3. Urug‘li mevalarni zararkunandalrga qarshi kurash usullarining klassifikatsiyasi va uning yutuq hamda kamchiliklar...............................	36
	4.4. Qo’llanilgan kimyoviy preparatlarning olma xosildorligiga ta’siri
V.	TAJRIBANING IQTISODIY SAMARADORLIGI......................	44
	Xulosa va takliflar.........................................................................................	50
	Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati...............................................................	52
	Ilovalar...........................................................................................................	55

K I R I SH
Бугунги кунда дунё бўйича мевали боғлар ва қишлоқ хўжалиги агроценозларини зараркунанда ва хашоротлардан ҳимоя қилиш – маданий ландшафтларни сақлаш ва озиқ-овқат дастурини бажарилиши борасидаги муаммоларни ҳал қилиш сифатида муҳим аҳамиятга эга. Биргина ширалар ҳисобига мевали дарахтлар 10-20% атрофида ҳосилини йўқотилиши аниқланган¹. Шу ўринда зараркунанда ва хашоротларга қарши курашнинг илмий асосланган усулларини қўллаш долзарб муаммолардан ҳисобланади.
Мамлакатимиз мустақилликка эришгач, боғдорчилик соҳасини ривожлантириш ва аҳолини сифатли мева маҳсулотлари билан таъминлашга алоҳида эътибор қаратилди. Мазкур йўналишда амалга оширилган дастурий чора тадбирлар асосида муайян натижаларга, жумладан, интенсив боғлар ташкил этиш, улар ҳосилини зарарловчи омилларни аниқлаш ва қарши кураш чораларини ишлаб чиқиш борасида натижаларга эришилди. Таъкидлаш керакки, интенсив боғ майдонл
арининг кенгайиши боғлар ҳосилига зарарли таъсир этувчи шираларнинг кўпайишига олиб келмоқда ва бу ҳолат уларни хилма-хиллигини аниқлаш ҳамда шираларга қарши биологик кураш чораларини кучайтиришни тақозо этмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7-февралдаги ПФ-4947-сонли “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлан-тириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида” ги фармонида “2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси” ишлаб чиқилди. Ушбу Ҳаракатлар стратегиясининг 3-банди Иқтисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йўналишларида “Қишлоқ хўжалигини модернизация қилиш ва жадал ривожлантириш” мақсадида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини изчил ривожлантириш, мамлакат озиқ-овқат хавфсизлигини янада мустаҳкамлаш, экологик тоза маҳсулотлар ишлаб чиқаришни кенгайтириш, аграр секторнинг экспорт салоҳиятини сезиларли даражада ошириш, пахта ва бошоқли дон экиладиган майдонларни қисқартириш, бўшаган ерларга картошка, сабзавот, озуқа ва ёғ олинадиган экинларни экиш, шунингдек, янги интенсив боғ ва узумзорларни жойлаштириш ҳисобига экин майдонларини янада оптималлаштириш, касаллик ва зараркунандаларга чидамли, маҳаллий ер-иқлим ва экологик шароитларга мослашган қишлоқ хўжалиги экинларининг янги селекция навларини яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий этиш бўйича илмий-тадқиқот ишларини кенгайтириш топшириқлари берилган.
Инсон узоқ умр кўриши, соғлиғи ва ишлаш қобиляти тўғри овқатланиши ҳамда истеъмол қиладиган маҳсулот сифатига боғлиқдир. Соғлиқни меъёрий кўрсатгичларида бўладиган айрим ўзгаришлар витаминлар, минерал тузлар, антиоксидиантлар ҳамда бошқа биологик фаол моддаларни етишмаслиги муҳим сабаб бўлади. Шу сабабли бу моддаларга бой маҳсулотларни истеъмол қилиш муҳим аҳамият касб этади. Бундайлар қаторига, аввало, мева мансуб бўлиб, уларни бу хоссаларига кўра “саломатлик булоғи” деб атайдилар.
Қишлоқ хўжалигида мураккаб ва кўп қиррали соҳалардан бири бўлган мевачиликнинг асосий вазифаси республикамиз аҳолисини сифатли ва экологик тоза ҳўл мевалар, резавор-мевалар билан таъминлашдан иборат. Мевачилик қишлоқ хўжалигининг ҳисобланади. Мева дарахтлари турли хил тупроқ, иқлим ва агротехника шароитида ўстирилиб, уларнинг меваларини янгилигида, қуритилган ҳамда қайта ишланган ҳолда истеъмол қилиш мумкин.
Ўзбекистоннинг табиий иқлим шароити боғ дарахтларни етиштириш учун энг қулай ҳудуд бўлиб ҳисобланади. Республикамизда ҳозирги кунда қишлоқ хўжалигининг муҳим тармоғи бўлган мевачиликни ривожлантириш шу соҳа мутахассисларининг муҳим вазифаларидан биридир.
Ўсимликларни ҳимоя қилишда мевали дарахтларининг кўчатлари экилгандан то мева берадиган давргача ўсимлик йил давомида мутассил кузатиб бориш натижаларига асосланади. Ўсимликларни ҳимоя қилишдаги асосий вазифа зараркунандалар ва касалликлар келтирадиган зарарини камайтиришдан иборат. Зарарли организмларга қарши кураш чоралари экиш олдидан ҳосил йиғиб-териб олингунча бўлган даврда турли чора-тадбирлар мажмуаси изчиллик билан режали равишда амалга ошириш ва зарарли организмлар сонини камайтиришдир. Барча ҳолларда ўсимликларни ҳимоя қилиш чора-тадбирлари зарарли организмларнинг хаётини пухта ўрганиш асосида ва улар сонининг ҳисобга олган ҳолда амалга ошириш лозим. Зараркунандаларга қарши кураш юқори хосил олишнинг муҳим омилларидан биридир.
Республикамиз боғдорчиликни ривожлантириш учун жуда қулай табиий иқлим шароитига эга. Шунингдек, нисбатан узоқ вегетатция даври, иссиқлик ва ёруғликнинг мўллиги ҳам зараркунанда ва касалликларнинг янада жадал ривожланишига сабаб бўлади. Бундай қулай шароит туфайли боғлар ҳосилдорлигига зараркунанда ва кассаликлар катта зарар келтиради. Ўзбекистонда олма, нок, бехи каби кўплаб мевали боғлар мавжуд бўлиб, бу боғларни парваришлаш билан бир қаторда касалликлар ва зараркунандалар туфайли зарарланиш натижасида уларнинг ҳосилдорлигини кескин камайиб, меваларнинг сифати ёмонлашиб бормоқда.
Шунинг учун ҳам ўсимликларни ҳимоя қилиш ишларини муваффақиятли амалга ошириш, курашнинг турли усулларини тадбиркорлик билан амалга ошириш муҳим аҳамият касб этади. Энг аввало ташкилий хўжалик, агротехник тадбирлар, мева кассалик ва зараркунандаларига чидамли навларни танлаш катта аҳамиятга эга. Курашнинг биологик усули, шунингдек, танлаб таъсир этувчи экологик зарарсизроқ кимёвий воситаларни қўллаш муҳим рол ўйнайди.
Мевали дарахтлар ҳосилдорлигига асосий бу сўрувчи – тенг қанотлилар ва кемирувчи тангақанотли зараркунандалар катта зарар келтиради. Бу зараркунандалар кейинги йилларда мамлакатимизнинг турли ҳудудларида тарқалиши, келтирадиган зарари, зарарлаш даражасини камайтириш учун зараркунанданинг тур таркиби биоэкологиясини ўрганган ҳолда уларга қарши самарали кураш чоралари қўллаш натижасида ҳосилдорлик ва маҳсулот сифатини ошириш муҳим аҳамият касб этади.
Битирув малакавий ишининг мақсади мевали дарахтларда учрайдиган асосий сурувчи зараркунандаларнинг тур таркиби, тарқалиши, зарарлилик даражаси ва уларнинг биоэкологик хусусиятларини ўрганиш ва уларнинг зарарини камайтиришдан иборат бўлиб.
Битирув малакавий ишининг ҳажми. БМИ таркиби кириш, бешта боб, хулоса, фойдаланилган адабиётлар рўйхати ва иловалардан иборат. БМИ ҳажми 110 бетни ташкил этади.