O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

Kravchiklar
 
(
Lethrini
) plakcha burtlilarning go‘ngxo‘rlar (
Geotrupinae
) kenja 
oilasiga kiradi. Kravchik qo‘ng‘izlar bahorda o‘simlik maysalarini, shu jumladan, g‘o‘za 
va boshqa ekinlar maysasini uzib olib, inlariga tashiydi. In ichida to‘plangan ko‘katni 
ezib, guvala formasida to‘p qilib, lichinkasiga ovqat zapasi tayyorlaydi. Mazkur 
qo‘ng‘izlar adirlardagi paxta dalalariga ayniqsa zarar keltiradi. 
Xrushlar
(
Melolonthini
va 
Rhizotrogini
) guruhini tashkil qiluvchi plakcha burtlilar 
o‘simliklarga ham qo‘ng‘iz, ham lichinkalik fazasida zarar keltiradi. O‘rta Osiyoda juda 
ko‘p turlari tarqalgan. Ular yumshatilmaydigan va kam yumshatiladigan bedapoyalar, 
bog‘lar, parklar kabi ekin maydonlarida ko‘proq uchraydi. 
Cimqurtlar va soxta simqurtlar 
Chertmakchi qo‘ng‘izlar lichinkalari, simqurtlar va qoraqo‘ng‘izlar hamda 
kukunxo‘rlarning lichinkalari soxta simqurtlar nomi bilan ma’lumdir. 

Chertmakchilar
- 
Elateridae 
lichinkalari tuproq orasida, o‘rmondagi o‘simlik 
qoldiqlari ostida yoki chirindilar orasida rivojlanadi. Ko‘p turlari o‘simliklarning tuproq 

---

65 
osti qismlari bilan oziqlanib, zarar etkazadi. Qisman tur lichinkalari chirindi eydi yoki 
yirtqichlik qiladi. Qo‘ng‘izlar ko‘proq o‘t o‘simliklarda uchrab, gul va barglarni qisman 
kemirishlari mumkin. Rivojlanish sikli 2-5 yil davom etadi. 9000 tacha turi ma’lum. O‘rta 
Osiyoda uchraydigan turlari tuproq va tuproq yuzasidagi kesaklar oralig‘ida yashaydi. 
Turkiston chertmakchisi
– 
Agriotes meticulosus
Cand. qo‘ng‘iz va lichinkalik 
fazalarida tuproqda qishlaydi, tuxumlik davri 15-18 kun, lichinka 3-4 yilda rivojlanadi. 
Lichinkalar tuproqda yil davomida uchraydi. Tuproq quruq va temperatura yuqori bo‘lsa, 
lichinkalar ko‘proq oziqlanadi va yosh o‘simliklarning tuproq osti qismini kemiradi. 
Lichinkalar namlikni yoqtirmaydi, bunday sharoitda ular zamburug‘ kasalliklariga 
uchraydi. Lichinka va qo‘ng‘izlar urug‘, maysa va yosh ekinlarga zarar keltiradi. Ba’zi 
turlarning lichinkalari faqat bo‘z erlarda rivojlanadi.