O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

Shiraning morfologik tuzilishi: 1 – bosh, 2 – antenna, 3 –ko‘z, 4 – xartum, 5 – ko‘krak, 
6 – oyoq, 7 – qorin, 8 –shira naychasi, 9 – «dum», 10 – qanot. 
 
Tripslar
 yoki
 hoshiya qanotlilar
 (Thysanoptera) 
Bu zararkunandalar mayda (0,5-5
m m ) .
Gullarda ko‘proq uchraydi. Tanasi yassi, 
siyrak tuklar yoki qilchalar bilan qoplangan, qanotlarining cheti uzun kipriklar kabi 
tukchalar bilan hoshiyalangan (nomi ham shundan), panjalar oxirida kichkina pufaksimon 
so‘rg‘ich qadog‘i bor. SHu sababli tripslar
pufakoyoqlilar
deb ham ataladi. Fasetik 
ko‘zlari yaxshi taraqqiy etgan. Ularning yuqoriroq va o‘rtasida uchta oddiy ko‘z 
o‘rnashgan. Burtlari 6-9 bo‘g‘imli.
Tripslarning qanotlari turli darajada taraqqiy etgan, ko‘pincha rudimentlashgan yoki 
yo‘q. Qanot membrani ingichka kiprikchalar bilan o‘ralgan bo‘lib, hoshiya hosil qiladi. 
Oyoqlari yuguruvchan, 1-2 bo‘g‘imli; panjalarida qadoq ko‘rinishidagi yopishqoq apparati 
bor. 
Qorinchasi 10 segmentli. Qilchalar to‘g‘ri qatorlar tashkil qilib joylashgan. Qorincha 
ko‘plarida deyarli bir xil yo‘g‘onlikda, uchi kesilgandek tamomlanadi. 
O‘simlikxo‘r tripslar o‘simlik qismlarida shira so‘rib ovqatlanadi. So‘rilgan joylarda 
oqish dog‘lar yuzaga keladi. To‘qima quriydi; tripslarning yirtqich turlari ham bor. 
Masalan, ular g‘o‘za o‘rgimchak kanasi, shira va boshqa mayda hasharotlarning tuxumi va 
lichinkalari bilan oziqlanadi. Ularning ba’zi birlari
akorofag
va
entomofag
sifatida 
ahamiyatga ega. 
Tripslar partenogenetik usulda ham urchiydi. Tuxumlarini barg epidermisiga qo‘yadi. 
Rivojlanishi to‘liqsiz. Birinchi etti yoshdagi lichinkalarda qanot boshlang‘ichi 

---

61 
(temirqanot) bo‘lmaydi, keyingi ikki yoshdagisi bo‘lsa temir qanotli, ular
pronimfa 
va
 
nimfalar
deb ataladi. Nimfalar harakatsiz bo‘lganligidan 
soxta g‘umbak
deyiladi.