O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

1-Kenja turkum: Uzun mo‘ylovli to‘g‘ri qanotlilar- Dolichocera
Bularning hammasida 
mo‘ylovlari uzun qilsimon, eshitish organi oldingi oyoqlarining son qismida joylashgan. 
Urg‘ochilari qornng keyingi bo‘g‘imida uzun tuxum quygichi bor. Bularga 2 ta katta oila kiradi.
Bosh oila: Temirchaklar- Tittigonioidea 
vakillarining mo‘ylovi uzun, panjalari 4 bo‘g‘imli, 
tuxum quygichlari o‘roqsimon yoki qilichsimon shaklda, serkilari kalta bo‘ladi. 
Erkak individlarida ust qanotlarining birining asosida yo‘g‘onlashgan tomir, ikkinchi (o‘ng 
tomondagi) qanotda ingichkalashgan (parda) qism bor. Ular bir-biriga ishqalanishi natijasija 
chirillagan ovoz chiqaradi. Eshitish organi oldingi boldirlar asosida joylashgan. Bular o‘simlikxo‘r, 
yirtqich bo‘lib, tuxumlik davrida qishlaydi. Bular Kavkaz, qrim, Sibir, qozog‘iston, O‘rta Osiyo va 
boshqa joylarda uchrab, g‘alla, kartoshka, tamaki, beda barglari yoki nixollarni keltirib katta zarar 
etkazadi.
Bosh oila: Chirildoqlar tashqi ko‘rinishdan temirchaklarga o‘xshaydi. Farqi: oyoq panjalari 3 
bo‘g‘imli, serkilari yumshoq bo‘ladi. CHirildoqlar tanasi yirik, yassi va silliq bo‘ladi. Mo‘ylovlari 
ingichka va qilsimon, lichinkalik davrida qishlaydi. Ular bir nechta oilaga bo‘linadi:
1.Oila: Chirildoqlar. Bu oila vakillari xonadonlarda uchraydi, kechqurunlari chirillgani uchun 
uy qora chirildog‘i deyiladi. Oziqa qoldiqlari va non qoldiqlari bilan oziqlanadi. Panjalar 3 
bo‘g‘imli, kattaligi 12-15 mm.
Cho‘l chirildog‘i keng tarqalgan. Tuxumini iyun oyida qo‘yadi. Iyul oyida lichinkalari 
chiqadi va o‘simlikka zarar etkazadi. Lichinkalari qishlaydi va may oyida voyaga etadi. Voyaga 
etgach parnik, poliz ekinlariga katta zarar etkazadi. Rivojlanish davri 13-14 oy davom etadi.
2.Oila: Poya chirildoqlari yoki parmalovchilar, bularda tuxum qo‘ygichi to‘g‘ri, ba’zilarida 
qanotlari kichik yoki yo‘qolgan. Tuxumlarini o‘simlik poya va novdalari ichiga qo‘yadi. Bular 
O‘rta Osiyoning ekinzorlariga, g‘o‘zaga katta zarar etkazadi.
3.Oila: Buzoqboshilar vakillarida kalta va muskulli oyoqlari er kovlashga moslashgan, 
qanotlari kalta, urg‘ochilarida tuxum quygichi yo‘q. Kattaligi 3,5-5 sm, zax tuproqli joylarda uya 
kovlab yashaydi, kechasi aktiv hayot kechiradi. O‘simlik ildizi, kartoshka, sabzavaot va g‘o‘za 
ildizini qirqib, katta zarar etkazadi.