O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

Ninachilar 
(Odonata)
turkumi. 
Ancha yirik qadimgi hasharotlar. Ikkala juft qanotlari ham 
bir xilda pardasimon tuzilgan. Mo‘ylovlari kalta, ko‘zlari juda yirik bo‘ladi. Og‘iz organlari 
kemiruvchi tipda tuzilgan. Qorin bo‘limi ingichka va uzun. Lichinkasi suvda rivojlanadi. 
Lichinkasining pastki lablari o‘zgarib qisqichli niqob hosil qiladi. Bu niqob o‘ljasini tutishga 
yordam beradi. Ninachilar va ularning lichinkalari yirtqich hayot kechiradi. Voyaga etgan 
ninachilar o‘ljasini havoda panjalari yordamida tutib oladi. Ular soy va daryolarning bo‘ylarida 
ko‘p uchraydi. Ninachilar foydali hayvonlar. Turli hasharotlar, jumladan chivinlar, pashshalar, oq 
qanotlilar va boshqalarni tutib eydi. Lichinkalari mayday suv hayvonlari – chivinlar, kunliklar va 
boshqa ninachilar lichnkasi hamda baliq chavoqlari bilan oziqlanadi. Lekin ninachilarning o‘zi ham 
baliqlar uchun oziq hisoblanadi. 
Ninachilarning 4500 ga yaqin turi ma’lum. Asosan issiq mintaqalarda tarqalgan. O‘rta 
Osiyoning tog‘ va tog‘oldi zonasida yirik 
halqali kordulegaster, 
adirlardagi daryo vohalarida 
moviy 
shayin ninachilar, o‘q ninachilar, lyutkalar, suluv ninachilar 
va boshqa 50 dan ortiq turi uchraydi. 
Suvaraklar 
(Blattoidea)
 turkumi.
Suvaraklarning tanasi yassi, ust qanotlari dag‘alroq, nozik 
orqa qanotlari taxlanib turadi. Urg‘ochisi suvaraklarning qanotlari erkaklariga nisbatan kaltaroq 
yoki umuman rivojlanmagan. Ko‘pchilik turlari ucholmaydi, lekin tez yuguradi. Og‘iz organlari 
kemiruvchi tipda tuzilgan bo‘lib, hamma oziqni eyaveradi.
Suvaraklarning 4000 dan ortiq turi ma’lum. Tabiatda toshlar va xashaklar ostida, ba’zan 
tuproqda uchraydi. Sinantrop turlari 
qora suvarak, sariq suvarak 
va boshqalar honadonlarda 
yashaydi; non uvoqlari, sabzavot, shakar, yog‘ va turli oziq-ovqat qoldiqlari bilan oziqlanadi. Ular 

---

52 
oziq-ovqatlarni ifloslantirishi va ayrim kasallik (ichburug‘ tayoqchasi, parazit chuvalchanglar 
tuxumi) ni tarqatishi tufayli odam sog‘ligiga ziyon etkazadi.