Кирисиў. Жеке раўажланыў биологиясы пәниның раўажланыў

Гаструляция
деймиз, ал зародыштың өзине болса 
Гаструла
деймиз. 
Гаструляция процессии жүдә көп усыл түрлише пайда болады, ол пайда 
болыўда бластула менен байланыслы болады. Жүдә гаструляция типиниң ҳәр 
түрлилиги әсиресе өмыртқасыз ҳәйўанларда (ишек қуўыслиларда) өтеди. Әне 
усыларда гаструляцияниң басқа бир типи иммиграцияли типи өтеди. Буны 
1886-жылы И.И.Мечников ашты. Бул процессте блостоцель бослығына айрым 
клеткалар кошип өтеди олар жаңа пайда болип атирған бластула дийўалларинан 
қашып өтеди. Айрым ўақытларда бластула устине көпшилик иммиграцияланған 
клеткалар жайласып алады. Усындай миграцияға 
Мультипалярли
деймиз. 

---

72 
Усындай миграцияланыўшы клеткалардың көпшилиги бир полюстан болса оған 
биз 
униполярлы
миграция деймиз. Бирден еки полюстан кошып келыўши 
клеткаларға 
биполярли
миграция деймиз. 
Ал айрым жоқарғы ишек қуўыслыларда; медузаларда, коралл 
полипларынде буларда гаструляцияниң жәнеде басқа типи ушырайды ямаса 
денеден писип шығыў ямаса биз оны 
инвагинация
деймиз.
Солай етип гаструляция процессии бәри изме-изинен өтеди, ал пайда 
болған бослық бир жағына қымтайды, буны биз 
гастроцел
, ал оған апаратуғын 
тесыкшеге 
бластопор
тесикше деп ямаса 
дәслепки аўыз бослығы
деймиз, сол 
бластопордың жийегине болса 
бластопор еринлери
деймиз.
Биз мезодерманы жүдә жақсы билип пайда болатуғын еки Түрин коремиз. 
1. Телобластикалық- бул спираллы бөлиниўши түрлерде ушырайды. Мс. 
дөнгелек қуртларда, шаян тәризлилерде ҳәм дәслепки аўызлыларда ушырайды. 
2. Энтероцелли усыл бунда мезодерма пайда болыў жүдә анық билинеди. 
Мс. ийне денелилерде, ланцетникте, ишек пенен дем алыўшыларда, буўын 
аяқлыларда ушырайды. 
Буларда қарин тәрепинен өсип шыққан төбеше бул келешек мезодерма 
материали болип есапланади. Бул өсип шығыўда энтодерма ҳәм эктодерма 
материалы қосылады, ал хордалиларда буған хорда қосылады. Усыны биз 
дәслепки ишек деймиз ямаса архентерон бослығы деймиз. 
Усыннан мезодерма өсип шығыў жолы менен өз-алдына бөлинип шығады. 
Усы еки усылда ең дәслепки түрлерге тән болып, биринши-екинши аўызлы 
ҳайўанларда ушырайды. 
Биринши аўызлыларда бластолар тесикшеси аўыз бослығына айналады. Ал 
екинши аўызлыларда аўыз тесикшеси екинши реет пайда болады, ол 
бластопорға қарама-қарсы тәрепте пайда болады. (ал бластопар айырым 
жағдайларда анал тесигине де айланады.) 
1-ши аўызлылар қалпақлы қуртлар. 
2-ши аўызлылар ийне денелилер, хордалыларда киреди. 
Амфибиялардағы гаструляция процессии бул жүдә қурамалы процесс, 
көпшилик клетка ҳәрекетлеринен турады. Буниң ең тийкаргы компонентлери 
эпиболия ҳәм инвагинация буларда иммиграция процесслери толықтырады. Биз 
билемиз Амфибияниң вегитативли бластула дийўалында жүдә көп сарыўыз 
макромерлери топланған. Соның ушын бластуланиң вегататив полюсында өсип 
шығыў болмайды. Мс: Бундай өсип шығыўлар тек ийне денелилерде ҳәм 
ланцетниклерде болған еди. 
Бирақ усындай жүдә көп сарыўыз макромерлери зародыштың ишине 
қарапта өседи, бул ҳәрекетти биз иммиграциялы типке киргиземиз ямаса буны 
дәслепки гаструляция процессии депте айтамыз. (продгаструляция). Олар ашық 

---

73 
вегататив зонаны қаплап алады, демек енди қараңғы зона пайда болады анимал 
зона. Усы процесс эпиболияниң ең пассив рис. 34.35.